Италия в Сарматии [заметки]

Шрифт
Интервал

1

Białostocki J. The Baltic Area as an Artistic Region in the 16th Century // Hafnia – Copenhagen Papers in the History of Art. 1976. № 4. S. 11–22.

2

Ibid. S. 18.

3

К вопросу о нидерландизме: Bartetzky A. Niederlande versus Polen: Zur Rezeption nordisch-manieristischer Architektur in Danzig (1560–1620) // Metropolen und Kulturtransfer in Ostmitteleuropa im 15./16. Jahrhundert. Prag – Krakau – Danzig – Wien / Hg. v. Andrea Langer und Georg Michels. Stuttgart, 2000 (Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa 12). S. 171–184.

4

Białostocki J. The Baltic Area as an Artistic Region in the 16th Century. S. 20.

5

Ibid. S. 12.

6

Ibid. S. 14.

7

Ibid. S. 11.

8

Frey D. Englisches Wesen in der bildenden Kunst. Stuttgart; Berlin, 1942; Pevsner N. The Englishness of English Art. London, 1956.

9

Pieper P. Kunstgeographie. Versuch einer Grundlegung. Berlin, 1936. (Neue deutsche Forschungen 61). S. 20f.

10

Muthesius S. Kunst in Polen, polnische Kunst 966–1990. Eine Einführung. Königstein im Taunus, 1994. S. 10.

11

Ratzel F. Anthropogeographie. Stuttgart, 1909.

12

Hassinger H. Kunsthistorischer Atlas der k.k. Reichshaupt– und Residenzstadt Wien und Verzeichnis des Wiener Stadtbildes. Wien, 1916 (Österreichische Kunsttopographie 15).

13

Strzygowski J. Vergleichende Kunstforschung auf geographischer Grundlage // Mitteilungen d. k. k. Geographischen Gesellschaft in Wien 61/1-4 und 4 (1918). S. 20–48. О теориях Стржиговского и его связях с Россией см.: Дмитриева М. Формальный метод в искусствознании и междисциплинарные границы: Генрих Вельфлин – Йозеф Стржиговский – Федор Шмит // Русский формализм. Материалы конференции. В печати.

14

XIII Congrès international d’histoire de l’art. Stockholm, 1933 (Résumés des communications présentées au Congrès); Siehe dazu: Larsson L.O. Nationalstil und Nationalismus in der Kunstgeschichte der zwanziger und dreißiger Jahre // Kategorien und Methoden der deutschen Kunstgeschichte 1900–1930 / Hg. v. Lorenz Dittmann. Stuttgart, 1985. S. 169–184, здесь S. 169.

15

Roosval J. Le Nord Baltique comme domaine artistique homogène et sa situation dans le bloc Saxon-Baltique // XIII Congrès international. Р. 96–97; Puig i Cadafalch J. Lois générales de la géographie architectonique // Ibid. Р. 90–92.

16

Roosval J. Le Nord Baltique comme domaine artistique homogène et sa situation dans le bloc Saxon-Baltique. Р. 96f.

17

Frankl P. Die Aufgaben der Kunstgeographie // XIII Congrès international. S. 86–88, здесь S. 87.

18

Frankl P. Das System der Kunstwissenschaft. Brünn; Leipzig, 1938. S. 919–939 (глава «Художественная география»).

19

Gerstenberg K. Ideen zu einer Kunstgeographie Europas. Leipzig, 1922 (Bibliothek der Kunstgeschichte 48/49).

20

Frankl P. Das System der Kunstwissenschaft. S. 927f.

21

Ibid. S. 925.

22

Frankl P. Das System der Kunstwissenschaft. S. 924.

23

Pieper P. Kunstgeographie. Versuch einer Grundlegung. S. 62–67.

24

Frey D. Die Entwicklung nationaler Stile in der mittelalterlichen Kunst des Abendlandes // Deutsche Viertelsjahresschrift für Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte. 1938. № 16. S. 1–74, здесь S. 13–15 [факсимильное переиздание: Darmstadt, 1970].

25

Ibid. S. 63–66.

26

Frey D. Selbstdarstellung // Österreichische Geschichtswissenschaft der Gegenwart in Selbstdarstellungen. Geleitet v. Nikolaus Grass. Innsbruck, 1951 (Schlern-Schriften 69). Bd. 2. S. 47–77.

27

Aubin H. Der Beitrag der jüngeren schlesischen Kunstgeschichte zur Methodik der Stammesforschung // Zeitschrift für Ostforschung. Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa. 1953. № 2. S. 481–490, здесь S. 490.

28

Tintelnot H. Kunstforschung in Breslau // Ibid. S. 491–506, здесь S. 506. О методе Фрея: Störtkuhl B. Paradigmen und Methoden der kunstgeschichtlichen «Ostforschung» – der «Fall» Frey // Die Kunsthistoriographien in Ostmitteleuropa und der nationale Diskurs / Hg. v. Robert Born, Alena Janatková und Adam Labuda. Berlin, 2004 (Humboldt-Schriften zur Kunst– und Bildgeschichte 1). S. 155–172.

29

Frey D. Schlesiens künstlerisches Antlitz // Die Hohe Straße. Schlesische Jahrbücher für deutsche Art und Kunst im Ostraum. 1938. № 1. S. 12–45.

30

Ibid. S. 12.

31

Ibid. S. 17.

32

Ibid. S. 45.

33

Frey D. Selbstdarstellung. S. 53.

34

Muthesius S. Kunst in Polen, polnische Kunst 966–1990. S. 11.

35

Labuda A.S. «…eine von sinnvollen Zweckgefühlen erfüllte, herbe und großartige Kolonialkunst…» Zum kunsthistorischen Diskurs über Ostmitteleuropa // Zeitschrift für Kunstgeschichte. 1993. № 56. S. 1–17, здесь S. 3.

36

Derek G. Said // Thinking space / Hg. v. Mike Crang und Nigel Thrift. London, 2000. Р. 302–348, здесь Р. 302.

37

О роли Фрея в культурной политике нацистов в оккупированной Польше: Muthesius S. Kunst in Polen, polnische Kunst 966–1990. S. 11.

38

«…так как обстоятельства войны не позволяли непредвзятые и независимые суждения». Цит. по: Frey D. Selbstdarstellung. S. 70.

39

Białostocki J. The Baltic Area as an Artistic Region in the 16th Century. S. 12.

40

Knoepfli A. Probleme des Begriffes «Kunstlandschaft», aufgezeigt am Beispiel des Bodenseegebietes (Vortrag, gehalten anläßlich des 13. Kunsthistorikertages in Konstanz) // Unsere Kunstdenkmäler. 1972. № 23. S. 112–200, здесь S. 114.

41

Hassinger H. Kunsthistorischer Atlas der k.k. Reichshaupt– und Residenzstadt Wien und Verzeichnis des Wiener Stadtbildes. S. 162.

42

Frey D. Kunstwissenschaftliche Grundfragen. Prolegomena zu einer Kunstphilosophie. Wien, 1946 [Unveränderter reprografischer Nachdruck: Darmstadt, 1984. S. 63–66 über Kunstgeographie], здесь S. 64; Hassinger H. Kunsthistorischer Atlas der k.k. Reichshaupt– und Residenzstadt Wien und Verzeichnis des Wiener Stadtbildes. S. 169; Keller H. Kunstgeschichte und Milieutheorie // Eine Gabe der Freunde für Carl Heise zum 28.6.1950. Berlin, 1950. S. 31–54.

43

См. материалы конференции: Die Schweiz als Kunstlandschaft. Kunstgeographie als fachspezifisches Problem // Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte. 1984. № 41/2.

44

Stamm L.E. Zur Verwendung des Begriffs Kunstlandschaft am Beispiel des Oberrheins im 14. und frühen 15. Jahrhundert // Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte. 1984. № 41. S. 85–91, здесь S. 89.

45

Castelnuovo E., Gamboni D. Introduction // Ibid. S. 65–66, здесь S. 65.

46

Braudel F. La méditerranné et le monde méditerranéen à l’époque de Philipp II. Цит. по: Frey D. Geschichte und Probleme der Kultur– und Kunstgeographie // Archaeologia geographica. 1955. № 4. S. 90–105, здесь S. 105.

47

Tomaszewski A. Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk, 1974 (Polska Akademia Nauk-Instytut Sztuki: Studia z historii sztuki 19). S. 397.

48

Karłowska-Kamzowa A. Malarstwo gotyckie Europy środkowo-wschodniej. Zagadnienie odrębności regionu. Warszawa; Poznań, 1982.

49

Weidhaas H. West-östliche Beziehungen in der Baugeschichte des 17. und 18. Jahrhunderts // Wissenschaftliche Zeitschrift der Hochschule für Architektur und Bauwesen. 1955/56. Weimar 3/2. S. 75–147.

50

Ibid. S. 117.

51

Cyzevsky D. Outline of comparative Slavic Literature. Boston, 1952. Цит. по: Angyal A. Die slawische Barockwelt. Leipzig, 1961. S. 13. По Чижевскому, «барочная культура доходит во второй половине 16 столетия почти одновременно Хорватию, Далматию, Польшу и Богемию… Из Богемии культура Барокко проникает в Словакию, Венгрию, а также к белоруссам и украинцам. Через Белоруссию и Украину, отчасти и напрямую из Богемии, Барокко достигает в конце 17 века и Великороссию».

52

Białostocki J. The Renaissance Art in Eastern Europe: Hungary – Bohemia – Poland. Oxford, 1976 (= The Wrightsman Lectures).

53

Ibid. Р. 1.

54

Białostocki J. Borrowing and Originality in the East-European Renaissance // East-Central Europe in Transition. From the Fourteenth to the Seventeenth Century / Ed. by Antoni Mączak, Henryk Samsonowicz und Peter Burke. Cambridge; London; New York u.a., 1985. Р. 153–166.

55

Labuda A.S. Kunst und Kunsthistoriographie im deutsch-polnischen Spannungsverhältnis – eine vernachlässigte Forschungsaufgabe // Deutsche Geschichte und Kultur im heutigen Polen. Fragen der Gegenstandsbestimmung und Methodologie / Hg. v. Hans-Jürgen Karp. Marburg, 1997. S. 119–135, здесь S. 123.

56

DaCosta Kaufmann T. Rezension von: Jan Białostocki «The Art of the Renaissance in Eastern Europe» // Art Bulletin. 1978. № 58. Р. 164–169; Id.: Höfe, Klöster und Städte. Kunst und Kultur in Mitteleuropa 1450–1800. Köln, 1998.

57

DaCosta Kaufmann T. Toward a Geography of Art. Chicago; London, 2004.

58

Ibid. Р. 184–186.

59

DaCosta Kaufmann T. (Ost-)Mitteleuropa als Kunstgeschichtsregion? Oskar; Halecki;Vorlesung, 2005; Jahresvorlesung des Geisteswissenschaftlichen Zentrums Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig (GWZO), Leipzig, 27. Oktober 2005. Leipzig, 2006.

60

Piotrowski P. Awangarda w cieniu Jałty. Sztuka w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1945–1989. Poznań, 2005.

61

Borders in Art: Revisiting «Kunstgeographie» (Proceedings of the Fourth Joint Conference of Polish and English Art Historians, University of east Anglia, Norwich, 1998) / Ed. by Katarzyna Murawska-Muthesius. Warszawa, 2000.

62

Bernatowicz T. Rola Lublina w architekturze sakralnej wielkiego księstwa litewskiego w XVI–XVII wieku // Sztuka ziem wschodnich Rzeczpospolitej XVI–XVIII w. / Отв. ред. Jerzy Lileyko. Lublin, 2000. S. 15–31; Herrmann C. Die mittelalterliche Architektur im Gebiet der ehemaligen preußischen Bistümer (Kulm, Pomesanien, Ermland und Saaland): Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und – geographie. Olsztyn, 2003.

63

Poklewski J. Polskie życie artystyczne w międzywojennym Wilnie. Toruń, 1994.

64

Ландшафты культуры. Славянский мир / Отв. ред. И. И. Свирида. М., 2007.

65

Transferts. Les relations interculturelles dans l’éspace franco-allemand / Ed. Michel Espagne et Michael Werner. Paris, 1988; Espagne M. Les transferts culturels franco-allemands. Paris, 1999; Lüsebrink H. – J. Interkulturelle Kommunikation: Interaktion, Fremdenwahrnehmung, Kulturtransfer. Stuttgart, 2005.

66

Schmale W. Historische Komparatistik und Kulturtransfer: europageschichtliche Perspektiven für die Landesgeschichte. Eine Einführung unter besonderer Berücksichtigung der sächsischen Landesgeschichte. Bochum, 1998. Kap. 3.

67

Теоретические вопросы конструирования «национального искусства» и культурного трансфера см.: Holzer-Kernbichler M. Das Konzept des kulturellen Transfers aus kunsthistorischer Sicht // Verrückte Kulturen. Zur Dynamik kultureller Transfers / Hg. v. Federico Celestini und Helga Mitterbauer. Tübingen, 2003 (Stauffenburg Discussion 22). S. 137–150; Dmitrieva M. Kulturdestruktion und Kulturtransfer – ein Dilemma des osteuropäischen Futurismus // Ent-grenzte Räume. Kulturelle Transfers um 1900 und in der Gegenwart / Hg. v. Helga Mitterbauer und Katharina Scherke. Graz, 2005 (Studien zur Moderne 22). S. 277–296.

68

Kulturtransfer. Kulturelle Praxis im 16. Jahrhundert / Hg. v. Wolfgang Schmale. Innsbruck; Wien; München, 2003.

69

Reframing the Renaissance. Visual Culture in Europe and latin America 1450–1650 / Hg. v. Claire Farago. New Haven; London, 1995. Р. 8 [Введение].

70

DaCosta Kaufmann T. Italian Sculptors and Sculpture outside Italy (Chiefly in Central Europe): Problems of approach, possibilities of Reception // Ibid. Р. 47–66.

71

Belting H. Ende der Kunstgeschichte? München, 1984. В новом издании (Мюнхен, 1995) Бельтинг пересмотрел некоторые позиции, в частности включив искусство Восточной Европы в общий контекст истории искусства.

72

Grafton A. Introduction: Notes from Underground on Cultural Transmission // The Transmission of Culture in Early Modern Europe / Ed. by Dems. und Ann Barr. Philadelphia, 1990. Р. 2.

73

Deutschland und Frankreich. Kulturtransfer im Epochenumbruch. Fragestellungen, methodische Konzepte, Forschungsperspektiven / Hg. v. Hansürgen Lüsebrink und Rolf Reichardt. Leipzig, 1997. Bd. 1. S. 9–26, здесь S. 20.

74

Braudel F. Modell Italien 1450–1650. Stuttgart, 1991 [originaltitel: Le modèle italien. Paris, 1989].

75

Schmale W. Einleitung: Das Konzept «Kulturtransfer» und das 16. Jahrhundert. 2003. S. 41–61; Burke P. Antwerp, a metropolis in comparative perspective. Antwerpen, 1993.

76

Schmale W. Einleitung: Das Konzept «Kulturtransfer» und das 16. Jahrhundert. 2003. S. 51f.

77

Febvre L. Leben in der französischen Renaissance. Berlin, 2000. S. 76.

78

De la Croix H. Military architecture and the radial city plan in sixteen century Italy // The Art Bulletin. 1960. № 42. S. 264–290.

79

Braudel F. Modell Italien 1450–1650. Stuttgart, 1991 [Le modèle italien. Paris, 1989].

80

Barycz H. Italofilia e italofobia nella Polonia del Cinque– e Seicento // Italia, Venezia e Polonia tra umanesimo e rinascimento / Отв. ред. Mieczysław Brahmer. Wrocław u. a., 1967. S. 142–158.

81

Febvre L. Leben in der französischen Renaissance. Berlin, 2000. S. 76.

82

Franaszek A., Przybyszewski B. Kaplica Zygmuntowska. Materiały źródłowe 1516–1977. Kraków, 1991. S. 3 (цит. по: Acta Tomiciana, Tomus Quartus, 198); Mossakowski S. Kaplica Zygmuntowska (1515–1533). Problematyka artystyczna i ideowa mauzoleum króla Zygmunta I. Warszawa, 2007.

83

Zur Baugeschichte: Komornicki S.S. Kaplica Zygmuntowska w katedrze na Wawelu // Rocznik Krakowski. 1932. № 23. S. 47–120; Mossakowski S. Kaplica Zygmuntowska (1515–1533). Problematyka artystyczna i ideowa mauzoleum króla Zygmunta I. S. 17–74.

84

Essenwein A. Die mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau. Leipzig, 1869. S. 91.

85

Łoziński J.Z. Grobowe kaplice kopułowe w Polsce, 1520–1620. Warszawa, 1973.

86

Architekturmodelle der Renaissance: die Harmonie des Bauens von Alberti bis Michelangelo / Hg. v. Bernd Evers. München, 1995.

87

Kiryk F. Przyczynek do historii Włochów w Krakowie // Polska, Prusy, Ruś. Rozprawy ofiarowane prof. Zw. Dr. hab. Janowi Powierskiemu / Отв. ред. Błażej Śliwiński. Gdańsk, 1995. S. 85–89; Karpowicz M. Włoska awangarda artystyczna w Polsce XVI w. // Barok. Historia – Literature – Sztuka. 1994. № 1/2. S. 15–46; Chrościcki J. Rola włoskich projektantów i rzemieślników w przemianach sztuki barokowej (Europa Środkowo-Wschodnia) // Barok w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej. Drogi przemian i osmoza kultur / Отв. ред. Janusz Pelz, Krzysztof Mrowcewicz und Mark Prejs. Warszawa, 2000. S. 183–193; Artyści włoscy w Polsce, XV–XVIII wiek / Отв. ред. Juliusz Chrościcki u. a. Warszawa, 2004; Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. Warszawa, 2005.

88

Kozakiewicz S. Początek działalności Komasków, Tessyńcyków i Gryzończyków w Polsce. Okres Renesansu (1520–1580) // Biuletyn Historii Sztuki. 1959. № 21. S. 3–29, здесь S. 3–10; Arti i arstisti die Laghi Lombardi / Ed. by Edoardo Arslan. Vol. 1: Architetti e scultori al Quattrocento. Como, 1959; Bd. 2: Gli stuccatori dal Barocco al Rococo. Como, 1964.

89

Kozakiewicz S. Początek działalności Komasków, Tessyńcyków i Gryzończyków w Polsce. Okres Renesansu (1520–1580). S. 10–11; Zlat M. Attyka renesansowa na Śląsku // Biuletyn Historii Sztuki. 1955. № 17. S. 48–77.

90

О семействе Нюрон см.: Michael O. Die Werkmeisterfamilie Bernhard, Peter und Franz Niuron: ihr Wirken in Schlesien, Brandenburg, Sachsen und im Fürstentum Anhalt im Spiegel historischer Quellen, phil. Diss, http://sundoc.bibliothek.uni-halle.de/diss-online (21.06.2007).

91

Kozakiewicz S. Początek działalności Komasków, Tessyńcyków i Gryzończyków w Polsce. Okres Renesansu (1520–1580). S. 12; Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler in Polen. Schlesien. München; Berlin, 2005. S. 179–183; Torbus T. Franz Parr und die Renaissance in Schlesien // Schloss Güstrow. Prestige und Kunst 1556–1636. Staatliches Museum Schwerin. Kunstsammlungen, Schlösser und Gärten. Schloss Güstrow. Ausstellungskatalog / Hg. v. Kornelia Berswordt-Wallrabe, bearb. v. Kristina Hegner und Regina Erbentraut. Schwerin, 2006. S. 22–29, 216–218.

92

Jakimowicz T. Quadro // Polski Słownik Biograficzny (далее PSB). Wrocław; Warszawa; Kraków, 1986. Bd. 29. S. 5f.

93

Kozakiewicz S. Początek działalności Komasków, Tessyńcyków i Gryzończyków w Polsce. Okres Renesansu (1520–1580). S. 15.

94

Zendralli A.M. Graubündener Baumeister in Österreich // Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalspflege. 1957. № 11/4. S. 97–104, здесь S. 98.

95

Kozakiewicz S. Początek działalności Komasków, Tessyńcyków i Gryzończyków w Polsce. Okres Renesansu (1520–1580). S. 15; Łoziński W. Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku. Lwów, 1898.

96

Karpowicz M. Artyści włoscy w Wilnie w XVII wieku // Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce Baroku / Отв. ред. Jerzy Kowalczyk. Warszawa, 1995. S. 59–78; Idem. Artisti ticinesi in Polonia nel’600. Bellinzona, 1983; Idem. Artisti valsoldesi in Polonia nel’600 e’700. Menaggio, 1996.

97

Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. Lwów, 1912. S. 28–147.

98

Tatarkiewicz W. O manufakturze w Czernej. In: Odrodzenie w Polsce. Materiały sesji naukowej PAN 23–30 października 1953 roku. Warszawa, 1958. S. 371–373, здесь S. 372.

99

Bogucka M. Bona Sforza. Wrocław, 1998; Dies.: Woman in early modern Polish society, against the European background. Burlington, 2004.

100

Quirini-Popławska D. Działalność Włochów w Polsce w I połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej. Wrocław, 1973. S. 23.

101

Quirini-Popławska D. Działalność Włochów w Polsce w I połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej. S. 51–57; Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. S. 244–264.

102

Kopera F. Caraglio // PSB. Kraków, 1937. T. 3. S. 203f.

103

Quirini-Popławska D. Działalność Włochów w Polsce w I połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej. S. 16f.

104

Ibid. S. 19f.

105

Ibid. S. 23f.

106

Ferenc M. Dwór Zygmunta Augusta. Kraków, 1998. S. 105.

107

Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. S. 386.

108

Ptaśnik J. Włoski Kraków za Kazimierza Wielkiego i Władysława // Rocznik Krakowski. 1911. № XIII. S. 49–108.

109

Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. S. 338f.

110

Quirini-Popławska D. Die italienischen Einwanderer in Kraków und ihr Einfluß auf die polnischen Wirtschaftbeziehungen zu österreichischen und deutschen Städten im 16. Jahrhundert // Europäische Stadtgeschichte in Mittelalter und früher Neuzeit / Hg. v. Werner Mägdefrau. Weimar, 1979. S. 114–129, здесь S. 114; Mączak A. Money. Prices and power in Poland, 16–17th centuries: a comparativ approach. Aldershot, 1995.

111

Ptaśnik J. Kultura włoska wieków średnich w Polsce. Warszawa, 1922. S. 66–88; Der Außenhandel Ostmitteleuropas 1450–1650 / Hg. v. Ingomar Bog. Köln; Wien, 1971.

112

Quirini-Popławska D. Die italienischen Einwanderer in Kraków und ihr Einfluß auf die polnischen Wirtschaftbeziehungen zu österreichischen und deutschen Städten im 16. Jahrhundert. S. 116–117.

113

Ptaśnik J. Z dziejow kultury włoskiego Krakowa // Rocznik Krakowski. 1905. № 9. S. 26–39.

114

Ibid. S. 38.

115

Friedrich K. Cives Cracoviae: Bürgertum im frühneuzeitlichen Krakau zwischen Stadtpatriotismus und nationaler Pluralität // Krakau, Prag und Wien. Funktionen von Metropolen im frühmodernen Staat / Hg. v. Marina Dmitrieva und Karen Lambrecht. Stuttgart, 2000. S. 143–161, здесь S. 147; Obuchowska H. Udział Krakowa w handlu zagranicznym Rzeczpospolitej w pierwszych latach XVII wieku. Wrocław; Warszawa, 1981. S. 82, 93; Belzyt L. Krakau und Prag zwischen 14. und 17. Jahrhundert. Vergleichende Studien zur Sozial-, Kultur– und Wirtschaftsgeschichte ostmitteleuropäischer Metropolen. Toruń, 2003. S. 104, 130, 140; Id.: Kraków i Praga około 1600 roku. Toruń, 1999.

116

Ptaśnik J. Z dziejow kultury włoskiego Krakowa. S. 40–69 (глава «Почта»).

117

Friedrich K. Cives Cracoviae: Bürgertum im frühneuzeitlichen Krakau zwischen Stadtpatriotismus und nationaler Pluralität. S. 147.

118

Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595 / Hg. v. Henryk Barycz. Kraków, 1930. S. 12.

119

Семье Монтелупи принадлежало три дома на Рыночной площади и дворец в Клепарже. Дома на Рынке принадлежали также Андрея Челлари и Луке дель Паче. Всего там жило 17 итальянских семей (Vgl. Belzyt. Krakau und Prag zwischen 14. und 17. Jahrhundert. S. 104, 130, 140; Quirini-PopławskaD. Działalność Sebastiana Montepupiego w Krakowie w drugiej połowie XVI wieku. Kraków, 1980).

120

Białostocki J. Jan Zamoyski klientem Domenica Tintoretta // Biuletyn Historii Sztuki. 1954. № 16. S. 3–66.

121

Ptaśnik J. Z dziejow kultury włoskiego Krakowa. S. 75–89.

122

Капелла Мышковских в Доминиканской церкви в Кракове возникала в 1602–1614 годах и напоминает по структуре гробницу Монтелупи. Капелла Фирлеев в Бейсце была создана в мастерской Санти Гуччи в 1594–1600 годах.

123

См.: Belzyt L. Krakau und Prag zwischen 14. und 17. Jahrhundert.

124

Quirini-Popławska D. Działalność Włochów w Polsce w I połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej. S. 41f.

125

Ibid. S. 92, 109.

126

Ibid. S. 24.

127

Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Pennsylvania, 1998, Textteil. Bd. 1–2. Р. 116; Cracovia artificum 1501–1550. Pt. 3. 1948. Docs. 1279, 1281, 1317, 1334, 1339.

128

Friedrich K. Cives Cracoviae: Bürgertum im frühneuzeitlichen Krakau zwischen Stadtpatriotismus und nationaler Pluralität. S. 147; Ptaśnik J. Włoski Kraków za Kazimierza Wielkiego i Władysława. S. 68f.

129

Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 90.

130

Komornicki S.S. Berrecci // PSB. Kraków, 1935. T. 1. S. 467–469.

131

Sokolowski M. Die italienischen Künstler der Renaissance in Krakau // Repertorium für Kunstwissenschaft. Berlin; Stuttgart, 1885. Bd. 8. S. 411–423, здесь S. 412f.

132

Ptaśnik J. Z dziejow kultury włoskiego Krakowa. S. 16.

133

Fischinger A. Santi Gucci. Architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku. Kraków, 1969. S. 11.

134

Kalinowski L. Padovano // PSB. Wrocław; Warszawa; Kraków, 1980. T. 25. S. 8–10.

135

Franaszek A., Przybyszewski B. Kaplica Zygmuntowska. Materiały źródłowe 1516–1977. S. 6.

136

Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 28.

137

О роли архитектора см.: Bartetzky A. Das Bild des Baumeisters der «Deutschen Renaissance» in der Kunstgeschichte // Die Baumeister der «Deutschen Renaissance». Ein Mythos der Kunstgeschichte? / Hg. v. Dems. Beucha, 2004. S. 7–16.

138

Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 29.

139

Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 30.

140

Ibid. S. 133.

141

Ibid. S. 35f.

142

Ibid. S. 131.

143

Ibid. S. 164.

144

Sinko K. Hieronim Canavesi // Rocznik Krakowski. 1936. № 27. S. 129–176; Idem. Canavesi // PSB. Kraków, 1937. T. 3. S. 199f.

145

Шульц сомневается в том, что Падовано был членом цеха: Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Текстовая часть. S. 117. Тыгельский, напротив, уверен в этом: Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. S. 223.

146

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia // Odrodzenie v Polsce. Materialy sesji naukowej PAN 23–30 pazdziernika 1953 roku. Warszawa, 1958. S. 329–370, здесь S. 350.

147

Kozakiewicz H., Kozakiewicz S. Die Renaissance in Polen. Warszawa, 1976. S. 26f.

148

Cercha S., Kopiera F. Nadworny rzeźbiarz króla Zygmunta Starego Giovanni Cini z Sieny i jego dzieła w Polsce. Kraków, 1916. S. 15.

149

Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Pennsylvania, 1998, текстовая часть. S. 103.

150

Ibid. S. 99.

151

Ibid. S. 98.

152

Komornicki S.S. Franciszek Florentynczyk i pałac wawelski // Przegląd Historii Sztuki. 1929. № 1. S. 57–69; Bochnak A. Franciszek // PSB. Kraków, 1948–1958. T. 7. S. 76f.

153

Gerevich L. Johannes Fiorentinus und die pannonische Renaissance // Acta Historiae Artium Academiae scientiarum Hungaricae, tomus VI. Budapest, 1959. S. 5–338.

154

Komornicki S.S. Kaplica Zygmuntowska w katedrze na Wawelu. S. 59–64; Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Textteil. S. 87.

155

Mossakowski S. Kiedy, jak i przez kogo wznoszona była i dekorowana kaplica Zygmuntowska? // Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. 1994. № 39. S. 87–127.

156

Misiąg-Bocheńska A. Gianottis // PSB. Kraków, 1948–1958. Bd. 7. S. 419–421.

157

Sokolowski M. Die italienischen Künstler der Renaissance in Krakau. S. 411–423, здесь S. 415; Kopera F. Cini // PSB. Kraków, 1938. T. 4. S. 76f.

158

Sokolowski M. Die italienischen Künstler der Renaissance in Krakau. S. 417. Он цитирует хронику города Сьены Сигизмунда Тицио (Sigismund Tizio), под номером 1519: «Nuntiatum interea ex Cracovia Polonie urbe a Johanne Cini Senensi lapicida filio, qui in illis oris una cum caeteris sub artifice Florentino sepulcro regis instabat, Tartaros sive Moscovios adversus Polonos exivisse».

159

Popiel P. Czynności artystyczne na dworze Zygmunta I // Berichte der kunstwissenschaftlichen Commission der Krakauer Akademie der Wissenschaften 1 [Zwischenkriegszeit]. S. 28f.

160

Kopera F. Cini. S. 76f.

161

Cracovia artificum 1501–1550 / Hg. v. Jan Ptaśnik. 1936. Pt. 1. № 657; Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 608.

162

Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Текстовая часть. S. 99 und Appendix I. Doc. IX. B.

163

Cercha S., Kopiera F. Nadworny rzeźbiarz króla Zygmunta Starego Giovanni Cini z Sieny i jego dzieła w Polsce. S. 15; Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 349f.

164

Kalinowski L. Padovano. S. 8–10.

165

Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Textteil. S. 97f.

166

Ibid. S. 102.

167

Ibid. S. 106.

168

Ibid. S. 114.

169

Ibid. S. 105.

170

Fischinger A. Santi Gucci. Architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku. S. 9–14; Sinko K. Santi Gucci Fiorentino i jego szkoła. Kraków, 1933.

171

Fischinger A. Santi Gucci. Architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku. S. 11.

172

Ibid.

173

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 366; Sinko K. Hieronim Canavesi. S. 134f.

174

«…kamienie pewne, które w kamienicy bylo, tj. naprzód kamieni bialych wielkich, jako drzwi kilka sztuk mularzowi jednemu na ul. Zydowską. Marmuru 3 sztuki, kazda osobno bardzo wielkich´, na których byly osoby cale wyryty, trumnę marmurową wielkąi piąty kamien bialy na którym takze byla osoba bialoglowska cala, to przeda p. Jastrząbkowi mularzowi za Nową bronę…» Цит. по: Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 47.

175

Ibid. S. 63f.

176

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 366.

177

Из источников следует, что его убийцей был итальянец: «Bartholomeus Berrecci Florentinus regis Poloniae Sigismundi primi murator castri Cracoviensis et capelle assumpcionis beate virginis in castro Cracoviensi, interfectus fraudulenter per unum Italum ex invidia, […] sepultus ad Corpus Christi, anno domini 1537 die mensis Augusti. Ubi et epitaphium est: Hic jacet Bartholomeus Berrecci, Florentinus, regie majestatis architector, multis virtutibus, litteris et variis artibus mechanicis ornatus» (Monumenta Poloniae historica. Bd. 3. Annales Sanctae Crucis. Р. 114; Sokolowski M. Die italienischen Künstler der Renaissance in Krakau. S. 414f).

178

«Ut cunctorum hominum Sigismondum Fama loquatur / Virtute et meritis praesti sit ipse suis / Illius ut laudes ne marmora muta silerent / Effecit tua nunc Bartholoae manus» (Um die Glorie Sigismunds zu verbreiten / und seine Verdienste und Virtute / der tote Marmor soll nicht schweigen / das hat die Hand Bartholos vollbracht) (Sokolowski M. Die italienischen Künstler der Renaissance in Krakau. S. 418).

179

Kalinowski L. Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej // Studia do Dzieje Wawelu. 1960. № 2. S. 1–129; Idem. Die Sigismundkapelle im Waweldom zu Krakau // Polen im Zeitalter der Jagiellonen 1386–1573. Ausst. Kat. Schallaburg 1986. Wien, 1986. S. 135–136; Bredekamp H. Herrscher und Künstler in der Renaissance Ostmitteleuropas // Diffusion des Humanismus. Studien zur nationalen Geschichtsschreibung europäischer Humanisten / Hg. v. Johannes Helmrath, Ulrich Muhlack und Gerrit Walther. Göttingen, 2002. S. 250–280.

180

Labuda A.S. Der Künstler im Osten um 1500. Ansichten und Forschungsmodelle // Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europäischen Dynastie an der Wende zur Neuzeit / Hg. v. Dietmar Popp und Robert Suckale. Nürnberg, 2002. S. 19–25.

181

Ibid. S. 24.

182

О социальном положении художников в Италии см.: Roeck B. Spiritualismus und Groteske. Religiosität, Lebenswelt und Kunst eines Goldschmiedes des 16. Jahrhunderts // Zeitschrift für Kunstgeschichte. 2007. № 70/1. S. 69–88; Roeck B. Kunstpatronage in der Frühen Neuzeit. Studien zu Kunstmarkt, Künstlern und ihren Auftraggebern in Italien und im Heiligen Römischen Reich, 15–17. Jahrhundert. Göttingen, 1999; Warnke M. Hofkünstler. Zur Vorgeschichte des modernen Künstlers. Köln, 1996; Arte, commitenza ed economia a Roma e nelle corti del Rinascimento / Ed. by Arnold Esch und Christoph L. Frommel. Torino, 1995; Conti A. Die Entwicklung des Künstlers // Italienische Kunst. Eine neue Sicht auf ihre Geschichte. München, 1991. Bd. 1. S. 93–231; Esch A. Über den Zusammenhang von Kunst und Wirtschaft in der italienischen Renaissance. Ein Forschungsbericht // Zeitschrift für Historische Forschung. 1981. № 8. S. 170–222; Baxandall M. Painting and Experience in Fifteenth Century Italy, A Primer in the Social History of Pictorial Style. Oxford, 1964.

183

Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano. A Renaissance Sculptor in Italy and Poland. Appendix II. Cat. № 25.

184

Ibid. Текстовая часть. S. 108f.

185

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 357. Zum Themenkomplex Ruhm und Memoria siehe; Kowalczyk J. Triumf i sława wojenna «all’antica» w Polsce w XVI w. // Renesans. Sztuka i ideologia. Warszawa, 1976. S. 293–347.

186

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 358.

187

Zlat M. Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XVI i XVII w. // Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej / Отв. ред. Jan Harasimowicz. Warszawa, 1990. S. 77–102.

188

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 358; со ссылкой на: Petrycy S. Oekonomiki Aristotelesowej… ksiag dwoje (Экономия Аристотеля…: В 2 кн.). Kraków, 1618. S. 132.

189

Tomkiewicz W. Organizacja twórczości i odbiorczości w kulturze artystycznej polskiego Odrodzenia. S. 368.

190

Barycz H. Italofilia e italofobia nella Polonia del Cinque– e Seicento. По поводу стереотипов см. обзор источников: Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. S. 483–565.

191

Tomkowicz S. Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku. S. 80.

192

Речь идет о трактате Габриэля Кращиньского в стихотворной форме «Taniec Rzeczypospolitej Polskie» цит. в: Tygielski W. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. S. 541–546.

193

Wagner-Rieger R. Die Renaissancearchitektur in Österreich, Böhmen und Ungarn in ihrem Verhältnis zu Italien bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts // Arti i artisti. Como, 1959, Bd. 1. S. 457–481, здесь S. 466. О комасках: Strnad A.A. Die Rezeption der italienischen Renaissance in den österreichischen Erbländern der Habsburger // Die Renaissance im Blick der Nationen Europa. Wiesbaden, 1991. S. 135–245.

194

Wagner-Rieger R. Die Renaissancearchitektur in Österreich, Böhmen und Ungarn in ihrem Verhältnis zu Italien bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts. S. 468.

195

Šamánková E. Architektura české renesance. Praha, 1961. S. 37; Encyklopedie architeků, stavitelů, zedníků a kameníků v Čechách / Отв. ред. Pavel Vlček. Praha, 2004.

196

Šamánková E. Architektura české renesance; Poche E., Preiss P. Pražské paláce. Praha, 1973, особенно S. 19–30; Ledvinka V. Rezidence feudálního velmože v předbělohorské Praze. Pražské sídlo pánů z Hradce ve 2. polovině 16. století // Documenta Pragensia. 1991. № 9. S. 113–134.

197

Preiss P. Italští umělci v Praze: Renesance, manýrismus, baroko. Praha, 1986; Krčálová J. Italští mistři Malé Strany na počátku 17. století // Umĕní. 1970. № 18. S. 545–578.

198

О роли итальянских иммигрантов в Богемии см.: Braudel F. La Méditerranée et le monde méditerranéen à l’époque de Philippe II. Paris, 1949. Р. 23.

199

Chytil K. Mistři lugánští v Čechách v XVI. století. Přednáška konaná o mezinárodním kongresu dějin umění v Řimě dne 16. řijna 1912 // Ročenka kruhu pro pěstování dějin umění za rok 1924. Praha, 1924.

200

D’amore Ascarelli E. Festungsbaumeister an österreichisch-ungarischen Fortifikationen vom 16. bis 18. Jahrhundert // Ostbairische Grenzmarken. Passauer Jahrbuch für Geschichte, Kunst und Volkskunde. 1969. № 11. S. 147–149; Vgl. auch Cavarocchi F. Künstler aus dem Valle Intelvi in Salzburg und Österreich // Mitteilungen der Gesellschaft für Salzburger Landeskunde. 1979/80. № 119. S. 281–299, здесь S. 298.

201

Ibid. S. 293f.

202

D’amore Ascarelli E. Festungsbaumeister an österreichisch-ungarischen Fortifikationen vom 16. bis 18. Jahrhundert. S. 148.

203

Krčálová J. Pietro Ferrabosco und sein Schaffen im Koenigreich Böhmen // Ostbayrische Grenzmarken. 1969. № 11. S. 183–196.

204

D’amore Ascarelli E. Festungsbaumeister an österreichisch-ungarischen Fortifikationen vom 16. bis 18. Jahrhundert. S. 149; Encyklopedie architeků, stavitelů, zedníků a kameníků v Čechách / Hg. v. Pavel Vlček. S. 165f.

205

Zendralli A.M. Graubündener Baumeister in Österreich. S. 97–104, здесь S. 98.

206

Zendralli A.M. Graubündener Baumeister in Österreich. S. 97–104, здесь S. 98.

207

Winter Z. Řemeslnictvo a živnosti XVI. věku v Čechách (1526–1620). Praha, 1909. S. 52.

208

Ibid. S. 421; Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620) // Pražský sborník historický. 1983. № 16. S. 77–115, здесь S. 98.

209

Winter Z. Řemeslnictvo a živnosti XVI. věku v Čechách (1526–1620). S. 20; Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 80.

210

Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 86.

211

Hojda Z. Prag um 1600 als multikulturelle Stadt // Metropolen im Wandel. Zentralität in Ostmitteleuropa an der Wende vom Mittelalter zur Neuzeit / Hg. v. Evamaria Engel, Karen Lambrecht und Hanna Nogossek. Berlin, 1995. S. 225–232.

212

Ibid. S. 227.

213

Ярослава Хаузенблазова выявила значительное число итальянцев и нидерландцев среди придворных художников: Hausenblasová J. Der Hof Kaiser Rudolfs II. Eine Edition der Hofstaatsverzeichnisse. 1576–1612. Prag, 2002. S. 112.

214

Strnad J. Vlachové v Plzni v XVI století usedlí // Sborník dějepisných prací žáků dra. Vácslava Vladivoj Tomka. Praha, 1888. S. 13–23; Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 85.

215

Hojda Z. Prag um 1600 als multikulturelle Stadt. S. 227.

216

Ibid. S. 227f.

217

Meyer D. de. Les architectes italiens à Prague // Les étrangers dans la ville XVe – XIXe siècle / Sous la direction de Jaques Bottin et Donatella Calabi. Paris, 1999. Р. 347–357, здесь Р. 350.

218

Opus italicum. Italští renesanční a barokní architekti v Praze. Praha, 2000. S. 16–17; Krčálová J. Italští mistři Malé Strany na počátku 17. století. S. 545–579; Preiss P. Italští umělci v Praze: Renesance, manýrismus, baroko. S. 56–105.

219

Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 103f.

220

Hojda Z. Der Hofstaat Rudolfs II. in Prag. Wo und wie wohnten die Hofleute, insbesondere die Künstler? // Prag um 1600. Beiträge zur Kunst und Kultur am Hofe Rudolfs II. Freren, 1988. S. 118–123, здесь S. 121.

221

Hojda Z. Der Hofstaat Rudolfs II. in Prag. Wo und wie wohnten die Hofleute, insbesondere die Künstler? S. 121.

222

Bukovinská B. Das Kunsthandwerk in Prag zwischen Hof und Stadt: eine topographische Untersuchung // Friedrich K. Cives Cracoviae: Bürgertum im frühneuzeitlichen Krakau zwischen Stadtpatriotismus und nationaler Pluralität. S. 200; Hojda Z. Der Hofstaat Rudolfs II. in Prag. Wo und wie wohnten die Hofleute, insbesondere die Künstler? S. 121.

223

Bukovinská B. Das Kunsthandwerk in Prag zwischen Hof und Stadt: eine topographische Untersuchung. S. 200f.

224

Hojda Z. Der Hofstaat Rudolfs II. in Prag. Wo und wie wohnten die Hofleute, insbesondere die Künstler? S. 121.

225

Winter Z. Řemeslnictvo a živnosti XVI. věku v Čechách (1526–1620). S. 519–523; Bukovinská B. Das Kunsthandwerk in Prag zwischen Hof und Stadt: eine topographische Untersuchung. S. 198; Hojda Z. Der Hofstaat Rudolfs II. in Prag. Wo und wie wohnten die Hofleute, insbesondere die Künstler? S. 121.

226

Tomek V.V. Dějepis města Prahy. Praha, 1901. T. 12. S. 115.

227

Bohemia – Italia. Češi ve Vlaších a Vlaši v Praze 1600–2000. Katalog výstavy. / Hg. v. Zdeněk Hojda und Jaroslava Kašparová. Praha, 2000. S. 11f.

228

Bohemia – Italia. Češi ve Vlaších a Vlaši v Praze 1600–2000. Katalog výstavy. S. 16.

229

Krčálová J. Centralní stavby české renesance. Praha, 1974.

230

Ibid. S. 16.

231

Ibid. S. 18f.

232

Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 99.

233

Meyer D. de. Les architectes italiens à Prague. P. 357; Fučíková E. Italia e Boemia: i rapporti in campo artistico // Capolavori delle pittura veneta dal Castello di Praga. Milano, 1994. P. 13.

234

Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 80; Idem. České dějiny. Doba předbělohorská. Praha, 1971. T. I. S. 175.

235

Winter Z. Řemeslnictvo a živnosti XVI. věku v Čechách (1526–1620). S. 22. Под Германией подразумевается Священная Римская империя Германской нации.

236

Janáček J. Italové v předbělohorské Praze (1526–1620). S. 114.

237

Chytil K. Mistři lugánští v Čechách v XVI. století. Přednáška konaná o mezinárodním kongresu dějin umění v Řimě dne 16. řijna 1912. S. 34.

238

Ibid. S. 35.

239

Šmrha K. Vlašští stavitelé v Praze a jejich druzi (1530–1620) // Umení. 1976. № 14/2. S. 159–184, здесь S. 164.

240

Šmrha K. Vlašští stavitelé v Praze a jejich druzi (1530–1620). S. 165.

241

Ibid.

242

Páni z Pernštejna: českomoravský rod v zrcadle staletí. Pardubice, 1993.

243

Šmrha K. Vlašští stavitelé v Praze a jejich druzi (1530–1620). S. 178.

244

Ibid.

245

Šmrha K. Vlašští stavitelé v Praze a jejich druzi (1530–1620). S. 163.

246

Ibid. S. 170.

247

Hrdlička J. «Vlaši» v jihočeských mĕstech // Dvory velmožů s erbem růže / Hg. v. Václav Bůžek u. a. Praha, 1997. S. 219–225, здесь S. 222.

248

Vostali, Avostalli, Austalis. Verschiedene Familienzweige kommen aus Sala Capriasca, Savosa oder Pambio bzw. aus der Gegend von Lugano // Encyklopedie architeků, stavitelů, zedníků a kameníků v Čechách / Отв. ред. Pavel Vlček. S. 27–31.

249

Šmrha K. Vlašští stavitelé v Praze a jejich druzi (1530–1620). S. 166–168; Encyklopedie architeků, stavitelů, zedníků a kameníků v Čechách / Отв. ред. Pavel Vlček. S. 29–32.

250

Ibid. S. 223.

251

Согласно Мартину Варнке, в XVI веке было около 60 нобилитированных художников, причем две трети из них получили дворянский титул в последней трети XVI века. Примероно половину их них составляли итальянцы. В большинстве случаев они получали рыцарское звание («eques»). Нобилитация состояла в присвоении или же улучшении герба. В исключительных случаях им присваивалось звание пфальцграфа (Comes Palatinus). Речь идет, однако, об особом отличии, которое касалось исключительно живописцев. Этот титул имели художники Содома, Тициан и Арчимбольдо (Warnke M. Hofkünstler. Zur Vorgeschichte des modernen Künstlers. Köln, 1996. S. 204f).

252

Šmrha K. Vlašští stavitelé v Praze a jejich druzi (1530–1620). S. 166.

253

Ibid. S. 163.

254

Мильчик М. И. История Ивангорода в конце XV–XVI вв. и крепостное строительство на Руси с участием итальянских мастеров // Крепость Ивангород: Новые открытия. СПб., 1997. С. 13–63; Он же. Итальянские мастера – строители Ивангородской крепости // Новгородский исторический сборник. СПб., 1995. Вып. 5 (15). С. 185–190.

255

Булкин В. А. Итальянизмы в древнерусском зодчестве конца XV–XVI вв. // Вестник ЛГУ. 1973. № 20. С. 59–66; Он же. Итальянизмы в древнерусском зодчестве XVI в.: Дис…. канд. искусствоведения. Л., 1975; Баталов А. Л. Судьбы ренессансной традиции в средневековой культуре: итальянские формы в русской архитектуре XVI в. // Искусство христианского мира. М., 2001. Вып. 5. С. 135–142.

256

Białostocki J. The Art of the Renaissance in Eastern Europe: Hungary, Bohemia, Poland. Oxford, 1976. S. 3–4.

257

Burke P. Die europäische Renaissance. Zentren und Peripherien. München, 1998. S. 90.

258

Dacosta Kaufmann T. Höfe, Klöster und Städte. Kunst und Kultur in Mitteleuropa 1450–1800. Köln, 1998. S. 29–40.

259

См. также: Beltrami L. Artisti italiani a Mosca al servizio di Ivan III. Milano, 1925; Hamilton G.H. The Art and Architecture of Russia. Harmondsworth, 3. Aufl., 1983; Brumfield W.C. A History of Russian Architecture. Cambridge, 1993.

260

История русского искусства / Под ред. И. Грабаря, В. Кеменова и В. Лазарева. М., 1955. Т. 3. С. 298–308 (М. А. Ильин); История русской архитектуры / Под ред. Ю. С. Ушакова. 2-е изд. СПб., 1994. С. 171–183.

261

Lo Gatto E. Gli artisti italiani in Russia. Roma, 1934. Vol. 1–2, здесь Vol. 1.

262

Lasareff V. Le opere di Pietro Antonio Solari in Russia ed i rapporti artistici italo-russi nel tardo quattrocento // Arte e artisti dei Laghi Lombardi / Отв. ред. Edoardo Arslan. Como, 1964. T. 2. Р. 423–437; Лазарев В. Искусство средневековой Руси и Запад (XI–XV вв.): Международный конгресс исторических наук. Москва, 16–23 августа 1970. М., 1970.

263

Подъяпольский С. С. Итальянские строительные мастера в России в конце XV – начале XVI века по данным письменных источников (опыт составления словаря) // Реставрация и архитектурная археология: Новые материалы и исследования. М., 1991; Он же. Итальянские мастера в России XV–XVI веков // Россия и Италия. Встреча культур. М., 2000. Вып. 4. С. 28–53; Он же. Архитекторы итальянского Возрождения в России // Архитектурное наследство. 2003. № 45. С. 30–41.

264

Баталов А. Л. Особенности «итальянизмов» в московском каменном зодчестве рубежа XVI–XVII вв. // АН. М., 1986. Вып. 34. С. 238–245.

265

Обзор источников в: Подъяпольский С. С. Итальянские строительные мастера в России.

266

Мильчик М. И. История Ивангорода в конце XV–XVI вв. и крепостное строительство на Руси с участием итальянских мастеров; Он же. Итальянские мастера – строители Ивангородской крепости.

267

Хрептович-Бутенев К. А. Аристотель Фиораванти, строитель Успенского собора и письмо его из Москвы 1476 года // Старая Москва. 1914. Вып. 2. С. 25–49; Oechslin W. La fama di Aristotele Fioravanti, Ingegnere e architetto // Arte Lombarda. 1976. № 44/45. Р. 102–120; Dacosta Kaufmann T. Höfe, Klöster und Städte. Kunst und Kultur in Mitteleuropa 1450–1800. S. 29–40.

268

Balogh J. Aristotele Fioravanti in Ungheria [Aristotele Fioravanti in Ungarn] // Arte Lombarda. 1976. № 44/45. Р. 225–227.

269

Il viaggio del Ambrosio Contarini Ambasciadore della illustrissima Signoria di Venetia al Gran Signore Ussuncaßan Re di Persia. Venetia 1559. http://www.readme.it/libri/0/01030103.html#01501.

270

Хрептович-Бутенев К. А. Аристотель Фиораванти. С. 32–34; со ссылкой на Бельтрами, опубликовавшего эти документы.

271

Там же. С. 48.

272

Хрептович-Бутенев К. А. Латинская надпись на Спасских воротах и их творец Петр-Антоний Солари // Сборник статей в честь графини Прасковьи Сергеевны Уваровой. М., 1916. С. 215–221.

273

Подъяпольский С. С. Итальянские мастера в России. С. 34.

274

Lasareff V. Le opere di Pietro Antonio Solari in Russia ed i rapporti artistici italo-russi nel tardo quattrocento. Р. 433; со ссылкой на Beltrami, р. 8f и Lo Gatto.

275

Пьетро Каццола: Алевиз Старый: пьемонтский строитель Кремля. Архнадзор http://www.archnadzor.ru

276

Подъяпольский С. С. Итальянские мастера в России рубежа XV–XVI веков. С. 46; Бондаренко И. А. Реконструкция Соборной площади Московского Кремля в конце XV – начале XVI в. и творческий метод итальянских мастеров // Архитектурное наследство. 1991. № 38. С. 193–213.

277

Власюк А. О работе зодчего Алевиза Нового в Бахчисарае и в Московском Кремле // Архитектурное наследство. 1958. № 10. С. 101–110.

278

Шервинский С. Венецианизмы московского Архангельского собора // Сборники Московского Меркурия, I. М., 1917.

279

Lasareff V. Le opere di Pietro Antonio Solari in Russia ed i rapporti artistici italo-russi nel tardo quattrocento. Р. 433–435.

280

Подъяпольский С. С. Итальянские мастера в России XV–XVI веков. С. 35.

281

Там же.

282

Kivimäe J. Peter Frjazin or Peter Hannibal? An Italian Architect in Late Medieval Russia and Livonia // Settentrione: Rivista di studi italo-finlandesi. 1993. № 5. Р. 60–68, здесь Р. 64.

283

Подъяпольский С. С. Итальянские мастера в России XV–XVI веков. С. 35.

284

Хрептович-Бутенев К. А. Аристотель Фиораванти. С. 49; с указанием документа из Миланского архива от 19 ноября 1496 года.

285

Kivimäe J. Peter Frjazin or Peter Hannibal? An Italian Architect in Late Medieval Russia and Livonia. Р. 65; Подъяпольский С. С. Итальянские мастера в России XV–XVI веков. С. 33.

286

Kivimäe J. Peter Frjazin or Peter Hannibal? An Italian Architect in Late Medieval Russia and Livonia. Р. 65.

287

Lasareff V. Le opere di Pietro Antonio Solari in Russia ed i rapporti artistici italo-russi nel tardo quattrocento. Р. 437.

288

Русская надпись: «В ЛЕТО 6999 ИУЛИА БОЖИЕЮ МИЛОСТИЮ СДЕЛАНА БЫСТ СИА СТРЕЛНИЦА ПОВЕЛЕНИЕМЬ // ИОАННА ВАСИЛЬЕВИЧА ГДРА И САМОДРЪЖЦА ВСЕЯ РУСИИ. И ВЕЛИКОГО КНЗЯ ВОЛО//ДИМЕРЬСКОГО. И МОСКОВСКОГО И НОВОГОРОДСКОГО. И ПСКОВСКОГО. И ТВЕРЬСКОГО. И ЮГ//ОРСКОГО И ВЯТСКОГО. И ПЕРМСКОГО. И БОЛГАРСКОГО. И ИНЫХ ВЪ 30 Е ЛЕТО ГДР//ЬСТВА ЕГО А ДЕЛАЛЪ ПЕТРЪ АНТОНИЕ ОТ ГРАДА МЕДИОЛАНА».

Латинская надпись: «IOANNES VASILII DEI GRATIA MAGNUS// DUX VOLODIMERIAE, MOSCOVIAE, NOV//OGARDIAE, TFERIAE, PLESCOVIAE, VETICIAE, // ONGARIAE, PERMIAE, BUOLGARIAE ET//ALIAS TOTIUSQ(UE) RAXIE D(OMI)NUS, // A(N)NO 30 IMPE-RII SUI HAS TURRES CO(N)DERE // F(ECIT) ET STATUIT PETRUS ANTONIUS SOLARIUS//MEDIOLANENSIS A(N)NO N(ATIVIT) A-(TIS) D(OM)INI 1491 K(ALENDIS) M(ARTIIS) I(USSIT)P(ONE-RE)».

Цит. по: О. А. Белоброва. Латинская надпись на Фроловских Спасских воротах Московского Кремля и ее судьба в древнерусской письменности // ГММК. Материалы и исследования. Новые атрибуции. 1987. В. 5. С.51–57. C м. также: Lasareff V. Le opere di Pietro Antonio Solari in Russia ed i rapporti artistici italo-russi nel tardo quattrocento. Р. 429; Хрептович-Бутенев К. А. Латинская надпись на Спасских воротах и их творец Петр-Антоний Солари. С. 215–221. Надпись была повреждена в 1930-е годы и заменена копией.

289

Флоря Б. Н. Русские посольства в Италию и начало строительства Московского Кремля // Государственные музеи Московского Кремля: Материалы и исследования. М., 1980. Вып. 3. С. 12–18.

290

Lilienfeld F. von. Vorboten und Träger des «Humanismus» in Russland Ivans III // Renaissance und Humanismus in Mittel– und Osteuropa. Eine Sammlung von Materialien besorgt von Johannes Irmscher. Berlin, 1962. S. 387–395.

291

См.: Nitsche P. Moskau – das dritte Rom? // Der Kreml. Gottesruhm und Zarenpracht. Ausst. – Kat. Kunst– und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland. Bonn, 2004. S. 101–109.

292

Забелин И. Е. Домашний быт русских царей в XVI и XVII столетиях. М., 1990 [1-е изд. – 1862]. Кн. 1: Государев двор или дворец. С. 76–77.

293

Kremlanagrad. Plan des Moskauer Kreml, frühes 17. Jahrhundert. Aus: Blaeu, I.: Atlas major sive cosmographia Blaviana accuratissima describuntur, vol. 2: Geographiae Blavianae… Amsterdam 1662. Abgebildet in: Der Kreml.

294

История русской архитектуры. С. 175.

295

Lasareff V. Le opere di Pietro Antonio Solari in Russia ed i rapporti artistici italo-russi nel tardo quattrocento. Р. 420.

296

Гращенков А. В. Итальянцы в Кремле // Кремль. С. 61–67.

297

Кириллов В. В. На переломе от средневековья к новому времени (русская модель европейской архитектуры) // Вестник Московского университета. Сер. 8: История. 1997. № 2. С. 59–72.

298

Воспроизведено у: Миляева Л. С. Переддень барокко // Мистествознавство Україны. Випуск перший. Київ, 2000. С. 27–48, здесь С. 37. Я очень благодарна Людмиле Семеновне Миляевой за указание на Манчини и публикацию по этой теме.

299

Krynicka M., Wierzbicki M. Octaviano Mancini architekt w służbie metropolity Piotra Mohyły // Rozprawy i sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie. 1959. S. 22–39, здесь S. 40.

300

Миляева Л. С. Переддень барокко. С. 35.

301

«…hoggi vi sono da habitare pio di 400 case la maggior parte fabrica molto simile all' italiane. La forma della cittа и quadrata, piazza grande recinta da tutte le bande di bellissime loggie dove sono botteghe di varii merci». Цит. по кн.: Jerzy Kowalczyk – Sebastiano Serlio a sztuka polska. Wrocław, 1973. S. 228 (по итальянской рукописи в библиотеке Чарторыйского в Кракове, rkps. 916, 619). Первая публикация на польском языке см.: Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, t. 2 / Отв. ред. Julian Ursyn Niemcewicz. Leipzig, 1822. S. 2. Aufl. Leipzig, 1859. S. 157–210, особенно S. 186.

302

Ян Замойский был в 1565 году секретарем Сигизмунда II Августа, с 1576-го подгетманом, с 1578 года великим гетманом и с 1581 года фельдмаршалом. См.: Łempicki S. Renesans i Humanism w Polsce. Warszawa, 1952. S. 323–386; Grzybowski S. Jan Zamoyski – europejczyk i sarmata // Akademia Zamojska i jej tradycje. Zamość, 1994. S. 13–25; Idem. Jan Zamoyski. Warszawa, 1994.

303

Это сравнение впервые применено Лемпицким (см. выше). О меценаторской деятельности Замойского: Lewicka M. Mecenat artystyczny Jana Zamoyskiego // Studia renesansowe / Отв. ред. Michał Walicki. Wrocław, 1957. Bd. 2. S. 303–339. Е. Ковальчик называет его «универсальным человеком» – «uomo universale» (Kowalczyk J. Morando e Zamoyski. La collaborazione tra un architetto veneto e un mecenate polacco nella creazione della cittá ideale // Italia, Venezia e Polonia tra Umanesimo e Rinascimento. Wrocіaw, 1967. S. 335–351, особенно S. 339).

304

Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, t. 2. S. 188–191. О сарматизме см.: Тананаева Л. И. Сарматский портрет. М., 1979.

305

Białostocki J. Jan Zamoyski klientem Domen ica Tintoretta // Biuletyn Historii Sztuki. 1954. № 16. S. 3–66.

306

Krzyżanowski J. Uczony holenderski na hetmańskim dworze // Teka Zamojska. 1938. № 1/1. S. 28; Dousa G. De itinere suo Constantinopolitano epistola. Lugduno-Batavae, 1599.

307

Notzing J.S. von. Armamentarium Ambrasianum Heroicum [Ambrasische Heldenrüstkammer Erzherzog Ferdinand des II. auf Schloß Ambras bei Innsbruck (латинское издание – 1601, немецкое издание – 1603)]. Johannes Agricola bzw. Daniel Baur in Oenipons/Innsbruck; факсимильное издание Bruno Thomas, Osnabrück, 1981. Образцом для гравюры послужил портрет маслом, который Замойский послал в кунсткамеру Амбраса по просьбе Карла фон Бургау, сына Фердинанда Тирольского. Этот портрет был написан придворным живописцем Замойского Кшиштофом Быстрицким и тождественен, вероятно, портрету из музея Уффици во Флоренции. См.: Lewicka M. Mecenat artystyczny Jana Zamoyskiego. S. 316–323.

308

О структуре двора: Zarębska T. Zamość – miasto idealne i jego realizacja // Zamość – miasto idealne. Lublin, 1980. S. 7–77, особенно S. 45.

309

Так, например, Дус описывал Арсенал как одно из важнейших зданий города.

310

Archivum Jana Zamoyskiego. Bd. 1 / Отв. ред. W. Sobieski. Warszawa, 1904. S. 296, 309, 367; ср.: Zarębska T. Zamość – miasto idealne i jego realizacja. S. 9–16.

311

Archivum Jana Zamoyskiego. Bd. 2 / Отв. ред. J. Siemieński. Warszawa, 1909. S. 396; о градостроительстве: Herbst S., Zachwatowicz J. Twierdza Zamość. Warszawa, 1936; Herbst S. Zamość. Warszawa, 1954; Zarębska T. Zamość – miasto idealne i jego realizacja. S. 7–77; Pawlicki B.M. Kamienice mieszczaсskie Zamośćia. Problemy ochrony. Krakуw, 1999.

312

Итальянские колонии в Крыму, в Кафе, утрачивали постепенно свое значение. Это вело к усилению роли Львова и также Замостья на новом торговом пути, проходящем через Молдавию. О роли армянских купцов в Польше и Украине после их вытеснения из Турции и Крыма см.: Gromnicki T. Ormianie w Polsce, ich historja, prawa i przywileje. Warszawa, 1889; Мышко Д. И. Жизнь армян в Подолии в 14–17 вв. // Исторические связи и дружба украинского и армянского народов, 3. Ереван, 1971. С. 185–200. Об армянской культуре в Восточной Европе см.: Die Kunst der Armenier im östlichen Europa / Hg. v. Marina Dmitrieva und Bálint Kovács. Köln; Weimar; Wien, 2014.

313

Папская булла о создании академии была подписана папой Климентом VIII 29 октября 1594 года. Официальное открытие состоялось 15 марта 1595 года. Обучение на трех факультетах – артистическом, юридическом и медицинском – состояло из вводной и основной частей. О структуре академии и составе студентов см.: Album Studentów Akademii Zamojskiej 1595–1784 / Отв. ред. Henryk Gmiterek. Warszawa, 1994. S. 7–20; Akademia Zamojska i jej tradycje / Отв. ред. Bogdan Szyszka. Zamość, 1994.

314

Списки студентов см.: Album Studentów Akademii Zamojskiej 1595–1784. S. 21.

315

Zamoyski J. Odezwa do Polakуw na otwarcie Akademii Zamojskiej 15 III 1595. Цит. по: Akademia Zamojska i jej tradycje. S. 10–11.

316

В противоположность Ежи Ковальчику, который рассматривает Коллежскую церковь как модуль и духовный центр города (Kowalczyk J. Kolegiata w Zamosciu. Warszawa, 1968), мне представляется, что таковым являлась скорее академия. Эту роль она выполняла вплоть до 1784 года, когда была превращена в гимназию австрийскими властями.

317

Kruft H. – W. Utopie und Idealstadt // «Klar und lichtvoll wie eine Rege». Planstädte der Neuzeit vom 16. bis zum 18. Jh. Eine Ausstellung im Karslruher Schloß, 15.06.–14.10.1990. Karlsruhe, 1990. S. 31–37, особенно S. 32–33.

318

Kruft H. – W. Städte in Utopia. Die Idealstadt vom 15. bis zum 18. Jahrhundert zwischen Staatsutopie und Wirklichkeit. München, 1969.

319

Braunfels W. Abendländische Stadtbaukunst. Köln, 1976. S. 130.

320

По мнению Акселя Гамппа, исследовавшего новые города в римской провинции в XVII–XVIII веках (Gampp A.C. Die Peripherie als Zentrum. Strategien des Städtebaus im römischen Umland 1600–1730. Die Beispiele Arriccia, Genzano und Zagarolo. Worms, 1996 (= Manuskripte zur Kunstwissenschaft in der Wernerschen Verlagsgesellschaft. Bd. 50. S. 29–32), процесс соотношения модели и действительности был амбивалентным. Урбанистические проекты не только не следовали социальной действительности, но даже бывало, что созданная архитектурная концепция моделировала и даже постулировала определенный социальный порядок.

321

Pawlicki M. Kamienice ormiaсskie w Zamosciu // Zamość – miasto idealane. Lublin, 1980. S. 79–102.

322

Morgensztern J. O osadnictwe Żydуw w Zamościu na przełomie XVI i XVII w. // Biuletyn Żydowskiego Institutu Historycznego. 1962. Bd. 43–44. S. 3–17, особенно S. 11.

323

Kowalczyk J. Morando, Bernardo. In: Polski Słownik Biograficzny, t. 21. Wrocław; Warszawa; Krakуw, 1976. S. 693–694; Lewicka M. Bernardo Morando. Warszawa, 1952.

324

Kowalczyk J. Sławne theatrum na weselu podkanclerzego Jana Zamoyskiego // Pamiętnik Teatralny. 1964. Bd. 13. S. 242–251, особенно S. 243; Kowalczyk J. Sławne theatrum na weselu podkanclerzego Jana Zamoyskiego // Pamiętnik Teatralny. 1964. T. 13. S. 242–251, особенно S. 243.

325

В письме от 07.08.1591 из Санти Гуччи выражал сожаление, что он не может принять заказ в связи с болезнью, но посылает рисунок, по которому «любой добрый мастер сможет построить фонтан». Опубликовано в книге: Fischinger A. Santi Gucci, Architekt i rzeźbiarz krуlewski XVI wieku. Krakуw, 1969. S. 147.

326

Szczygiel R. Ruch budowany w Zamościu w XVII wieku // Zamość – miasto idealne. S. 103–119.

327

Опубликовано в книге: Herbst S. Zamość. Warszawa, 1955. S. 11.

328

Braun G., Hogenbergus F. Theatri Praecipuarum Totius Mundi Urbium Liber Sextus. Coloniae Agrippinae. Köln, 1618, k. 53r.

329

Lewicka M. Mecenat artystyczny Jana Zamoyskiego. S. 313.

330

Значение восточных мотивов для архитектуры Львова и Замостья – городов, находящихся на торговом пути с Востока на Запад, – впервые отметил Ян Бялостоцкий, не вдаваясь, впрочем, в детали: Białostocki J. Pojкcie manieryzmu i sztuka polska // Pięć wieków myśli o sztuce. Warszawa, 1976. S. 190–211, особенно S. 209.

331

Baranowska Z. Historia Ratusza w Zamościu // Ziemia. 1965. S. 175–178.

332

Kotula F. Głowуw – renesansowe miasteczko // Biuletyn Historii Sztuki. 1954. № 16. S. 3–10; Herbst S. Uwagi nad renesansowym rozplanowaniem Głowowa // Ibid. S. 11–14.

333

Zarębska T. O związkach urbanistyki węgierskiej i polskiej w drugiej poł. XVI w. // Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. 1964. T. 9/4. S. 229–283; о фортификационных сооружениях Габсбургов в Северной Венгрии и Семигорье, в особенности о Ottavio Baldigara, см.: Farbary P. Architecture during the Tripartition of Hungary I // The Architecture of Historic Hungary / Hrsg. von Dora Wiebenson und József Sisa. Cambridge (Mass.); London, 1998. Р. 57–98; Фарбари датирует крепость Эрзекувар 1580–1588 годами. О градостроительных концепциях в Польше см.: Kalinowski W. Miasta polskie w XVI i pierwszej połowie XVII wieku // Kwartalnik Architektury i urbanistyki. 1963. T. 8/3–4. S. 167–225.

334

Inwentarz drukуw XV i XVI stulecia znajdvjących się w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej (maszinopis z końca XIX w., 193 // Ossolineum, rkps. 6668/III; см.: Kowalczyk J. Kolegiata w Zamościu. S. 161, 178.

335

Kowalczyk J. Kolegiata w Zamościu. S. 178.

336

De la Croix H. Military architecture and the radial city plan in sixteen century Italy // The Art Bulletin. 1960. № 42. Р. 264–290.

337

Kruft H. – W. Geschichte der Architekturtheorie: von der Antike bis zur Gegenwart. München, 1985. S. 128.

338

Szablowski J. Domniemana rola Sabbionety w sztuce polskiej okresu manieryzmu // Prace z historii sztuki. 1962. T. 1. S. 105–117; Dmitrieva M. Triumphbogen für den Kaiser: Die rudolfinischen Motive in der Residenzstadt von Vespasiano Gonzaga // Rudolf II, Prague and the World. Papers from the International Conference, Prague, 2–4 September, 1997. Prag, 1998. S. 31–39.

339

Похожий состав библиотеки был у профессионального архитектора, Яна Шимона Вольфа, который работал в Замостье в XVII веке. См.: Kowalczyk J. Biblioteka Jana Szymona Wolffa inżyniera Janusza Wiśniowieckiego na Zbarażu // Biuletyn Historii Sztuki. 1961. T. 1/23. S. 77–79. О библиотке Замойского: Horodyski B. Zarys dziejów biblioteki ordynacji Zamojskiej // Studia nad książką poświęcone pamięci K. Piekarskiego. Breslau, 1951. S. 295–341; О коллекции редких изданий Замойского см.: Eliza Szandorowska u. Alicja Karłowska-Kamzowa: Francuski modlitewnik Jana Zamoyskiego. Warszawa, 1998. S. 55–59.

340

См.: Des fortifications et artifices architecture et perspective de Jaques Perret. Gentilhomme savoysien. Paris, 1601. Р. 12 (Wien, ÖNB BE 5.F.20).

341

Жовква крiзь столiття. Матерiали науковой конференцïï. Вип. 1. Жовква, 2010.

342

Предисловие Замойского к книге: Bursius A. Dialectica Ciceronis, quae disperse in scriptis reliquit… Zamość, 1604, s.p.

343

Aristoteles. Politeia, 1267b21–1268a17. См. по этой теме: Holl J. Die historischen Bedingungen der philosophischen Planstadtentwürfe in der frühen Neuzeit // «Klar und lichtvoll…» Planstädte der Neuzeit vom 16. bis zum 18. Jh. Eine Ausstellung im Karslruher Schloß, 15.06.–14.10.1990. Karlsruhe, 1990. S. 9.

344

Так еврейский купец Моше Коген сообщал в одном послании: «Канцлер оказал мне честь и указал мне место, на котором я должен построить дом. Дом будет стоить мне 400 злотых и представляется мне великолепным» (Pawlicki M. Kamienice ormiaсskie w Zamoњciu. S. 80).

345

Первоначальный фасад был украшен волютами и маньеристическим декором. По мнению Бялостоцкого, церковь в Замостье была одним из первых образцов маньеристической архитектуры в Польше. Ближайшие аналогии он находил во Львове. См.: Białostocki J. Pojкcie manieryzmu i sztuka polska. S. 204.

346

Miłobędzki J.A. Ze studiow nad urbanistyką Zamościa // Biuletyn Historii Sztuki. 1953. Bd. 3–4, z. 15. S. 68–87; см. также: Kowalczyk J. O wzajemnych relacjach planu miasta Zamościa i kolegiaty zamojskiej // Biuletyn Historii Sztuki. 1962. T. 3–4. S. 432–438.

347

Kowalczyk J. Płyta nagrobna i stiuki w kaplicy hetmana Jana Zamoyskiego przy Kolegiacie w Zamościu // Biuletyn Historii Sztuki. 1962. № 2. S. 230–234.

348

De bello Moscovitico commentatorum libri sex. Krakau, 1584.

349

Lewicka M. Rycina Jakuba Lauro ku czci Jana Zamoyskiego. Nowe materiały do ikonografii Szarogrodu i Zamościa // Biuletyn Historii Sztuki. 1956. T. 18. S. 132–234.

350

Lewicka M. Mecenat artystyczny Jana Zamoyskiego. S. 336.

351

Цит. по: Krassowski W. Przesłanki gospodarcze programów architektonicznych w Polsce około roku 1600. Warszawa, 1974. S. 129–137, особенно S. 130.

352

Schrenk Von Notzing J. Armamentarium Ambrasianum Heroicum / Ambrasische Heldenrüstkammer Erzhertog Ferdinand des II. auf Schloß Ambras bei Innsbruck (лат.: 1601, нем.: 1603 изд. Johannes Agricola и Daniel Baur in Oenipons / Innsbruck). Факсимиле: Bruno Thomas. Osnabrück, 1981. Портрет Веспасиано воспроизведен там под № 51.

353

Kenner F. Die Porträtsammlung des Erzherzog Ferdinand von Tirol // Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen in Wien (JKSW). 1893. № 14. S. 37f; Он же // JKSW. 1896. № 17. S. 101f. Kat. – Nr. 90.

354

Ambraser Inventar // JKSW. 1984. № 80. LXXVI. Nr. 302. Латы находятся в Венском художественно-историческом музее, Waffensammlung (коллекция оружия) A 1208. Впервые доспехи были упомянуты в описи 1593 г.

355

«Ain weisser Veldt küriß mit strichen geezt und vergult, samt seinem helmlin, mit sein conterfet» (Ebd., III).

356

Kenner F. Op. cit. S. 218.

357

Luchner L. Denkmal eines Renaissancefürsten: Versuch einer Rekonstruktion des Ambraser Museums von 1583. Wien, 1958. S. 76. Род Гонзага обязан Габсбургам своим восхождением из «городской аристократии в сословие имперских князей». Маркграф Федерико также добился в 1530 г. от Карла V возведения Мантуи в статус герцогства. См.: Schütz K. Die Beziehungen der Habsburger zu den Gonzaga im 16. Jahrhundert // Fürstenhöfe der Renaissance. Giulio Romano und die klassische Tradition. Ausst.-Kat. Kunsthistorisches Museum Neue Burg, Wien, 1989. (По поводу портретов Гонзаги в Амбрасском собрании, которое по объему следовало сразу за коллекцией Габсбургов, см. с. 324–333.)

358

О биографии Веспасиано Гонзаги см.: Faroldi G. Vita di Vespasiano Gonzaga Colonna, duca di Sabbioneta, 1592 // Marani E. Sabbioneta e Vespasiano Gonzaga. Sabbioneta, 1977; Affò I. Vita di Vespasiano Gonzaga. Para, 1780; Dondi N. de. Estratti del diario delle cose avvenute in Sabbioneta dal 1580 al 1600 di Niccolò de Dondi // Raccolta di cronisti e documenti storici Lombardi inedite / Hg. von Giuseppe Müller. Mailand, 1857. Bd. 2.

359

Эта деятельность Веспасиано, а также его отношения с Филиппом II были обстоятельно и с учетом многочисленных источников представлены в диссертации Б. Мартен: Marten B. Die Festungsbauten Vespasiano Gonzagas unter Philipp II. von Spanien. Hamburg, 1995.

360

По мнению Мартен (Marten B. Op. cit. S. 161–162), Карл V или герцог Альба мог уговорить Веспасиано достроить Саббионету. Она находилась как «presidio» под испанским управлением, время от времени караульным выплачивалось жалованье.

361

De La Croix H. Military architecture and the radial city plan in the sixteenth century // The Art Bulletin. 1960. № 42. S. 263–290; Architekt und Ingenieur – Baumeister in Krieg und Frieden. Asusst. – Kat. der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Wolfenbüttel, 1984.

362

De Marchi F. Architettura militare. Berescia, 1599; Belucci G.B. Nova invenzione di fabricar fortezze di varie forme. Venedig, 1598; Maggi G., Castriotto J. Della fortificazione delle città. Venedig, 1564. Обсуждался вопрос о том, должны ли участвовать в планировании только опытные солдаты, а не архитекторы или «dottori» (доктора (ученая степень). – ит.) (Belucci) или группа экспертов (de Marchi), в которую входят архитектор, астролог и врач.

363

Речь идет в первую очередь о понимании города как произведения искусства, сформулированном Леоном Баттистой Альберти (De Re Aedificatoria, завершено в 1452 году, опубликовано в 1485-м) и нашедшем выражение у Антонио Аверлино Филарете в виде идеального города «Сфорцинда». Ср.: Kruft H. – W. Städte in Utopia: Die Idealstadt vom 15. Bis zum 18. Jahrhundert zwischen Staatsutopie und Wirklichkeit. München, 1989. S. 10–14. См. также: Rosenau H. The Ideal City. London, 1959.

364

Cataneo P. I quattro primi libri di architettura. Venedig, 1554.

365

Cataneo G. Opera nuova di fortificare, offendere et diffendere // Dell’ Arte militare libri cinque. Brescia, 1584 (11564). См. об этом: Kruft H. – W. Op. cit. S. 37.

366

См. об этом у биографа Веспасиано Аффо: «Ciò ben sapeva il Gonzaga, e conosceva, che senza la coltura degli animi de’suoi sudditi mai non si sarebbe lo Stato renduto felice» (Affò I. Op. cit. S. 49; Confurius G. Sabbioneta – oder die schöne Kunst der Stadtgründung. München; Wien, 1984. S. 62–63).

367

По мнению Ханно-Вальтера Круфта, идеальный город, подобный Саббионете, отличается от города, построенного по плану, например Пальмановы, «характером модели», который может быть «по своей природе государственно-политическим, социально-утопическим, религиозным или каким-то иным». Ср.: Kruft H. – W. Op. cit. S. 14. На этот особый характер города указывал уже Джулио К. Арган: «Веспасиано Гонзага был первым, кто думал о планировании как об искусстве управления» (The Renaissance City. New York, 1969. Р. 120).

368

Affò I. Op. cit. S. 46–48.

369

В качестве стилистических прототипов обоих ворот называются Porta die San Zeno в Вероне работы Микеле Санмикели и ворота Мантуи работы Джулио Романо. См. об этом: Förster K.W. From «rocca» to «civitas»: Urban city planning at Sabbioneta // L’Arte. 1969. № 5. Р. 5–40; Kruft H. – W. Op. cit. S. 39; Marten B. Op. cit. S. 174.

370

Концепция Саббионеты как «Нового Рима» сначала была постулирована Фёрстером (Förster K.W. Statecraft and Stagecraft: The architectural integration of public life and theatrical spectacle at Sabbioneta // Oppositions 9. Summer (1977). Р. 63–87) и с тех пор принята в качестве постулата. Ср.: Grötz S. Die Selbstinszenierung eines Herrschers. Marburg, 1993. Город служил кулисой для фильма Бернардо Бертолуччи «Стратегия паука», снятого в Саббионете в 1969 г. (Stallmann J. Sabbioneta: Die Wiederentdeckung einer inszenierten Stadt. München, 1997).

371

Первым со всей определенностью указал на это особое отношение Карл Воцелка: Vocelka K. Die politische Propaganda Kaiser Rudolf II. Wien, 1981. S. 215.

372

Письмо Паоло Моро от 4 июля 1587 года об этом поручении. См. об этом: Splendors of the Gonzaga. Catalogue / Hg. v. David Chambers & Jäne Martineau. London, 1981, Abb. 48, 131.

373

Круфт видел истоки этих скульптур в испанской традиции деревянной пластики: Kruft H. – W. Op. cit. S. 41.

374

Scamozzi V. L’Idea dell Architettura Universale, Buch III. Deutsche Auzsgabe: Nürnberg, 1678. Р. 183f.

375

Об Испанском зале в Амбрасе см.: Scheicher E. Der Spanische Saal von Schloss Ambras // Jahrbuch. 1975. Bd. 71 (NF Bd. 25). S. 39–94. Шайхер рассматривает сходство галереи в Саббионете с Испанским залом как «более чем случайность» (S. 50).

376

См. об этом: Cieri Via C. Collezionismo e memora alla corte di Vespasiano Gonzaga: D’alla Galleria degli antenati alla galleria degli antichi // Vespasiano Gonzaga e il Ducato di Sabbioneta, Atti del Convegno Sabbioneta-Mantova 12–13 ottobre 1991. Mantova, 1993. Р. 49–74.

377

Ср.: Prinz W. Die Entstehung der Galerie in Frankreich und Italien. Berlin, 1970. S. 52–53. По его мнению, Веспасиано, объехавший пол-Европы, знал, вероятно, и французские галереи.

378

Цитата Донди в: Cieri Via C. Op. cit. S. 49.

379

Kruft H. – W. Op. cit. S. 45.

380

По сообщению венецианского посланника при императорском дворе Винченцо Градениго, Веспасиано Гонзага получил, уходя в отставку, «bellissimo cavallo Turco, un’horologio Stimato 500 scudi et altri instromenti mathematici, fatti in Augusta, di gran valore. – Di Praga alli 28 di febraro 1589»: Regest 11985 // Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen in Wien (JKSW). S. LXXXVII. В качестве ответного подарка он послал в 1590 г. «doi vestiti di ricamo d’oro con perle molto belli, cioè li tagli per le calce et li busti con la schena et le maniche per li giupponi; una credenza di magioliche col testamento vecchio et novo, che le fu donata dal signor duca d’Urbino, et diverse pitture di molta stima». Reg. 11998, JKSW.

381

Эта надпись имеется на фронтисписе III и V книг трактата Себастьяно Серлио «Tutte l’opere d’architetture» (Venezia, 1540).

382

Vocelka K., Heller L. Die Lebenswelt der Habsburger: Kultur und Mentalitätsgeschichte einer Familie. Graz, 1997. S. 221. Zur spanisch-burgundischen Herkunft des Motivs: Rosenthal E.E. «Plus Ultra», «Non plus Ultra», and the Columnar Device of Emperor Charles V // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. 1971. № 34. S. 204–228. Он же. The Invention of the Columnar Device of Emperor Charles V at the Court of Burgundy in Flanders in 1516 // Ebd. 1973. № 36. S. 198–230; Bruck G. Habsburger als «Herculier» // JKSW. 1953. Bd. 50 (NF Bd. 14). S. 191–199.

383

См. об этом: Ambraser Inventar. S. IV. Эти латы, а также палица Геркулеса стала «важнейшей принадлежностью иконографии портретов эрцгерцога Фердинанда» (S. IV). О символическом отношении мифов о Геркулесе к Габсбургам см.: Bruck G. Habsburger als «Herculier» // JKSW. 1953. Bd. 50 (NF BD. 14). S. 191–199.

384

Замостье с его исторически сложившимся многоциональным, особенно еврейским населением после захвата нацистской Германией Польши стало новым полем для эксперимента – в этот раз очистки от евреев и превращения в чисто арийский этнический район путем расселения там немцев, переселенных из других мест Восточной Европы.

385

О связи семиотики и риторики в градостроительстве Ренессанса ср.: Breidecker V. Florenz, oder «Die Rede, die zum Auge spricht». München, 1990.

386

Hirn J. Erzherzog Ferdinand II. von Tirol. Innsbruck, 1885–1887. Bd. 1. S. 6–14 (Ausbildung); Pflauder E. Historisch-genealogische Untersuchungen zur Hohenemsischen Porträtgalerie im Zeitraum von 1530–1590 // Innsbrucker Historische Studien. 1999. № 20/21. S. 4.

387

Королева Анна умерла в 1547 году при рождении пятнадцатого ребенка. Она похоронена в соборе Св. Вита в Праге.

388

Philippine Welser & Anna Caterina Gonzaga. Die Gemahlinnen Erzherzog Ferdinands II. Ausstellungskatalog, Schloß Ambras Innsbruck. Wien, 1998.

389

Hirn J. Op. cit. Bd. 1. S. 34.

390

Об этом: Mraz G. Pompa funebris für Erzherzog Ferdinand von Tirol. Eine Tiroler Bildquelle aus dem Jahr 1596 in der Prager Nationalgalerie; Ars Baculum Vitae. Sborník studií z dějín umění a kultury k 70. narozeninám Prof. PhDr. Pavla Preisse, DrSc. Praha, 1996. S. 99–107.

391

Hirn J. Op. cit. Bd. 1. S. 35; Simons M. Ferdinand I., König von Böhmen, sein Sohn Erzherzog Ferdinand II. und der Prager Königshof in den Jahren, 1527–1567; Rudolf II. und Prag. Kaiserlicher Hof und Residenzstadt als kulturelles und geistiges Zentrum Mitteleuropas / Hg. v. Eliška Fučiková u.a. Prag; London; Mailand, 1997. S. 80–89, здесь S. 84.

392

Следует также упомянуть участие феодальных владык в экспедиции Максимилиана II в Геную и Испанию в 1548 году и в поездке эрцгерцога Фердинанда II осенью 1549 года в Мантую на свадьбу Франческо III Гонзаги и Катарины, дочери Фердинанда I. См. об этом: Pánek J. Výprava české šlechty do Itálie v letech 1551–1552. Praha, 1987; к кавалерским путешествиям чешских дворян: Hojda Z. Le grandezza d’Italia. Die Kavalierstouren der böhmischen Adeligen, die Kunstbetrachtung und die Kunstsammlungen im 17. Jahrhundert // Studien zum Humanismus in den böhmischen Ländern. Teil III / Hg. v. Hans-Bernd Harder u.a. Köln; Weimar; Wien, 1993 (Schriften des Komitees der Bundesrepublik Deutschland zur Förderung der Slawischen Studien 13). S. 150–160.

393

Schönherr D.V. Erzherzog Ferdinand von Tirol als Architekt // Repertorium für Kunstwissenschaft. 1876. Bd. 1. S. 28–44; Krčalová J. Centrální stavby české renesance. Prag, 1976; Gries Chr. Erzherzog Ferdinand von Tirol. Konturen einer Sammlerpersönlichkeit. In: Frühneuzeit-Info 4/2 (1993), 162–173, здесь. S. 165; Renaissance in Böhmen / Hg. v. Ferdinand Seibt. München, 1985. S. 109f; Lietzmann H. Das Neugebäude in Wien. München; Berlin, 1987. S. 179f.

394

Кодекс в Венской национальной библиотеке (Cod. Min. 108) содержит четыре горизонтальные проекции и один разрез замка Штерн. Ср.: Auer A., Irblich E. Natur und Kunst. Handschriften und Alben aus der Ambraser Sammlung Erzherzog Ferdinands II. (1529–1595). Ausst. – Kat. Schloss Ambras, Innsbruck. Innsbruck, 1995. S. 79f; Katalog der Ausstellung «Hundert Handschriften der Ambraser Kunst– und Wunderkammer aus der Österreichischen Nationalbibliothek» Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum. Innsbruck, 1966.

395

Leysková-Matyášová M. K ikonografii štuku Hvĕzdy [Zur Stuckikonografie des Schlosses Stern] // Umĕní. 1963. № 11. S. 209–211; Suchomel M. Štuková vyzdoba letohradku Hvĕzda // Umĕní. 1973. № 21. S. 112–116.

396

Gries. Op. cit. S. 166; Simons M. Op. cit. S. 87.

397

Ibid., со ссылкой на: Fabianski M. Iconography of the Architecture of ideal Musea in the fifteenth to eighteenth centuries // Journal of the History of Collections. 1990. Bd. 2. Р. 95–134.

398

Об имущественном положении Фердинанда см.: Turba G. Rechtsgeschichtliches über Ambras und die Ambraser Sammlung // Mitteilungen des Österreichischen Instituts für Geschichtsforschung 11 (Erg. Bd. 1929). S. 535–554; Pflauder E. Op. cit. S. 5.

399

Hirn J. Op. cit. Bd. 1. S. 622; Schönherr D.V. Op. cit. S. 27; Gries. Op. cit. S. 167.

400

Schönherr D.V. Ein fürstlicher Architekt und Bauherr. Mitteilungen des Instituts für Oesterreichische Geschichtsforschung 4. (Erg. Bd. 1893), 460–487, wiederabgedruckt in Id.: Ges. Schriften / Hg. v. Michael Mayr, Bd. Kunstgeschichtliches. Innsbruck, 1900. S. 455–483, здесь S. 473.

401

Ibid. S. 481.

402

Gries. Op. cit. S. 164.

403

Pflauder E. Op. cit. S. 8; Des Augsburger Patriziers Philipp Hainhofer Reisen nach Innsbruck und Dresden 1628 / Hg. v. Oskar Doering (Quellenschriften für Kunstgeschichte und Kunsttechnik N.F. X). Wien, 1901.

404

Gries. Op. cit. S. 164.

405

Ibid.

406

Kropáček J. Francesco Terzio. Notes on His style and Iconography // Rudolf II, Prague and the World. Papers from the International Conference, Prague, 2–4 September, 1997 / Ed. by Lubomír KONEČNÝ u.a. Prague, 1998. S. 278–280.

407

Fidler P. Spanische Säle – Architekturtypologie oder – semiotik? // Spanien und Österreich in der Renaissance. Akten des Fünften Spanisch-Österreichischen Symposiums 21–25. September 1987 in Wien / Hg. v. Wolfram Krömer. Innsbruck, 1989. S. 157–173, здесь 160. См. об этом: Krčalová J. Ke genesí štukové výzdoby letohrádku Hvězda // Umění. 1973. № 21. S. 413.

408

D.V. Schönherr со ссылкой на источники: Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses 11 (1890), Reg. 7236, 7237, 7244, 7247, 7344, 7351.

409

Gries. Op. cit. S. 168.

410

Schrenk Von Notzing J. Armamentarium 1601(lat.) bzw. 1603 (deutsch). Titelbild von Johannes Battista Fontana anno 1582 und «Dominicus Custodis oeniponti schapsit».

411

Terzio F. Imagines Gentis Austriacae, 5 Bände. Innsbruck, 1558–1572; Dazu S.E. Die Imagines Gentis Austriacae des Francesco Terzio // Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen in Wien. 1983. № 79 (Neue Folge. Bd. 43). S. 43–92.

412

Ibid. S. 47.

413

Scheicher E. Ein «Böhmisches» Schloß in Tirol. Zu den Fassadenmalereien des Ambraser Hochschlosses // Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalpflege 46. 1992. № 1/2. S. 4–18.

414

Gries. Op. cit. S. 167; Primisser A. Die Kaiserlich-Königliche Ambraser Sammlung: mit neuem Register. Wien, 1819 (Reprint mit neuem Register durch Manfred Kramer. Graz, 1972). S. 27–28.

415

Gries. Op. cit. S. 164.

416

Scheicher E. Zur Entstehung des Museums im 16. Jahrhundert. Ordnungsprinzipien und Erschließung der Ambraser Sammlung Erzherzog Ferdinand II // Akten des 25. Internationalen Kongresses für Kunstgeschichte, Wien 4–10. September 1983. Wien; Köln; Graz, 1986. S. 43–52; Ders. Die Kunst– und Wunderkammern der Habsburger. Wien, 1979 // Kunsthistorisches Museum Sammlungen Schloß Ambras, Die Rüstkammern (Führer durch das Kunsthistorische Museum Nr. 30). Wien, 1981; Luchner L. Denkmal eines Renaissancefürsten, Versuch einer Rekonstruktion des Ambraser Museums von 1583. Wien, 1958 // Kunsthistorisches Museum Sammlungen Schloß Ambras, Die Kunstkammer (Führer durch das Kunsthistorische Museum Nr. 24). Innsbruck, 1977; Lhotsky A. Festschrift des Kunsthistorischen Museums zur Feier des 50 jährigen Bestandes, Bd. 2: Die Geschichte der Sammlungen, 1. Hälfte. Wien, 1945; Schlosser J. von. Die Kunst– und Wunderkammern der Spätrenaissance. Ein Beitrag zur Geschichte des Sammelwesens. Leipzig, 1908.

417

Библиотека была инвентаризована в 1596 году. Оригинальная рукопись инвентарного списка наследия находится в Австрийской национальной библиотеке, собрании рукописей (Cod. 8228). Частично опубликована в: Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses. 1889. № 10. S. I–X (Reg. 5556).

418

Scheicher E. Schloß Ambras. In: Die Kunstdenkmäler der Stadt Innsbruck. Die Hofbauten, bearb. v. JohАнна Felmayer u.a. (Österreichische Topographie 47). Wien, 1986. S. 531.

419

Gries. Op. cit. S. 167. В литературе прибытие Альбрехта Луккезе из Праги 18 апреля 1564 года указывается как дата начала перестройки Амбраса. См.: Pflauder E. Op. cit. S. 5; Scheicher E. Op. cit. S. 509–623; Schönherr D.V. Ein fürstlicher Architekt und Bauherr.

420

Schönherr: Schriften. Bd. 1. S. 473.

421

Замок был полностью разрушен несколькими пожарами. Об этом: Mraz G. Op. cit. S. 105; Felmayer J. Ruhelust // Österreichische Kunsttopographie XLVII: Die Kunstdenkmäler der Stadt Innsbruck. Die Hofbauten. Wien, 1986. S. 626f.

422

По поводу программного анахронизма габсбургских резиденций см.: Müller M. Der Anachronismus als Modernität: Die Wiener Hofburg als programmatisches Leitbild für den frühneuzeitlichen Residenzbau im Alten Reich // Krakau, Prag und Wien. Funktionen von Metropolen im frühmodernen Staat / Hg. v. Marina Dmitrieva, Karen Lambrecht. Stuttgart, 2000. S. 313–329.

423

Fidler P. Op. cit. S. 159; Scheicher E. Der Spanische Saal von Schloß Ambras // Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen in Wien. 1975. Bd. 71 (Neue Folge Bd. 35). S. 39–94; Schönherr D.V. Der Spanische Saal zu Ambras und seine Meister // Ges. Schr. 1. Innsbruck, 1900. S. 599–616.

424

О связи в результате размещения оленьих рогов в «galerie des cerfs» (галереей оленей. – фр. Прим. пер.), где были выставлены охотничьи трофеи, см.: Prinz W. Die Entstehung der Galerie in Frankreich und Italien. Berlin, 1970.

425

Fidler P. Op. cit. S. 165; со ссылкой на другие примеры подобного освещения в архитектуре XVI века в Италии и к северу от Альп.

426

Ibid. S. 160–163. Обозначение «Испанский зал» представляет собой загадку в истории искусств. Среди чешских исследователей существует мнение, что название зала, появившееся в инвентарной описи 1620 года, происходит от конюшен с испанскими лошадьми, размещавшихся под залом. См.: Krčalová J. Poznámky k rudolfínské architektúře // Umění. 1975. № 13. S. 509ff; Preiss P. Italští umělci v Praze. Praha, 1986. S. 76; Muchka I. Architektur der Prager Burg. In: Prag um 1600 – Kunst und Kultur am Hofe Rudolfs II. Ausstellungskatalog Villa Hügel (Essen 1988). Freren, 1988. S. 90–93.

427

Fidler P. Op. cit. S. 159.

428

Alberti L.B. Zehn Bücher über die Baukunst. Übersetzt und herausgegeben von Max Theuer. Leipzig, 1911. Bd. 9. S. 486.

429

Scheicher E. Der Spanische Saal von Schloß Ambras. S. 81–82, Abb. 105, 106. Рукопись находится в Австрийской национальной библиотеке: Codex Vindobonensis n. 8330.

430

Scheicher E. Zur Enststehung des Museums. Disposition 43–45, здесь 50.

431

Lhotsky A. Op. cit. S. 190.

432

Jahrbuch des Allerhöchsten Kaiserhauses. 1893. Bd. 14. Reg. 10.337.

433

Ильг указывает на серию гравюр с изображениями фигур, которые художник посвятил в 1573 году эрцгерцогу: ILG, A.: Giovanni Battista Fontana // Mitteilungen der Zentralkommission. 1882. Bd. 8.

434

Pflauder E. Op. cit. S. 9f; Ladner G. Die Porträtsammlung des Erzherzogs Ferdinands von Tirol (= Führer durch die Kunsthistorischen Sammlungen in Wien 17). Wien, 1937. S. 7.

435

Kenner F. Die Porträtsammlung des Erzherzogs Ferdinand von Tirol // Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlung des Allerhöchsten Kaiserhauses XIV (Wien, 1893). S. 37–186.

436

Luchner L. Op. cit.

437

Gries. Op. cit. S. 168; Terzio F. Imagines domus Austriacae. Innsbruck, 1569 (74 in Kupfer gestochenen ganzfigürliche Porträts); Schrenk Von Notzing J. Agustissimorum Imperatorum […] verissimae imagines. Innsbruck, 1601 (нем. издание: Noyse von Campenhauten. Innsbruck, 1603. – Gerhard van Roo: Аnnаles rerum belli domiquae ab Austriacis Habsburgicae gentis principibus a Rudolpho I. usque ad Carolum V. gestarum.) Innsbruck, 1592 (vollendet von Weidenberg, der 1621 auch die deutsche Ausgabe veröffentlichte).

438

Gries. Op. cit. S. 169; Primisser A. Op. cit. S. 32 (Beilage III).

439

Единственным обстоятельным исследованием триумфальных арок как жанра искусств является до сих пор еще не опубликованная диссертация: Blaha H. Österreichische Triumph– und Ehrenpforten der Renaissance und des Barock. (Diss.). Wien, 1950. Об этом также: Erffa H.M. von. Ehrenpforte // Reallexikon deutscher Kunstgeschichte (Nachträge), 1444–1504; Tintelnot H. Barocktheater und barocke Kunst. Die Entwicklungsgeschichte der Fest– und Theater-Dekoration in ihrem Verhältnis zur barocken Kunst. Berlin, 1939, bes. 13–19: Die Theaterdekoration der Renaissance; 19–49: Die Fest– und Theaterdekoration des Manierismus; Chabrowe B. On the significance of Temporary Architecture // Burlington Magazine. 1974. Juli. S. 385–391; Reinle A. Vergängliche und dauerhafte Festarchitektur vom Mittelalter bis ins 19. Jahrhundert // Stadt und Fest. Zur Geschichte und Gegenwart europäischer Festkultur. Festschrift der Phil. Fakultät der Stadt Zürich zum 2000-Jahr-Jubiläum der Stadt Zürich / Hg. v. Paul Hugger. Stuttgart, 1987. S. 129–160; Europa triumphans: court and civic festivals in early modern Europe / Hg. v. James. R. Mulryne. Aldershot, 2004.

440

Триумфальные арки были представлены в описании въезда: «Обстоятельное описание торжественных порядков благополучного вшествия в царствующий град Москву и… коронования… имп. Елисавет Петровны». Санкт-Петербург, 1744. Илл. в: Москва и сложившиеся русские города. М., 1998. С. 54.

441

Wortman R.S. Scenarios of Power. Myth and Ceremony in Russian Monarchy. Princeton, 1995–2000. Vol. 1–2, здесь Bd. 1.

442

Musvik V. «And the King of Barbary’s Envoy Had to Stand in the Yard»: The Perception of Elizabethan Court Festivals in Russia at the Beginning of the Seventeenth Century // Court Festivals of the European Renaissance. Art, Politics and Performance / Ed. by J.R. Mulryne and Elizabeth Goldring. London, 2002. P. 234.

443

Dotzauer W. Die Ankunft des Herrschers. Der fürstliche «Einzug in die Stadt» bis zum Ende des Alten Reichs // Archiv für Kulturgeschichte. 1973. № 55. S. 245–288; Tenfelde K. Adventus. Zur historischen Ikonologie des Festzuges // Historische Zeitschrift. 1982. № 235. S. 45–84; Bryant L.M. The King and the Cty in the Parisian Royal Entry Ceremony: Politics, Ritual and Art in the Renaissance. Geneva, 1986; Holenstein A. Die Huldigung der Untertanen. Rechtskultur und Herrschaftsordnung (800–1800). Stuttgart; New York, 1991. S. 434–457 (Quellen und Forschungen zur Agrargeschichte 36); Schenk G.J. Zeremoniell und Politik: Herrschereinzüge im spätmittelalterlichen Reich. Köln [u.a.], 2003.

444

Burckhardt J. Geschichte der Renaissance in Italien. Eßlingen, 1924. S. 368.

445

Strong R. Art and Power. Renaissance Festivals 1450–1650. Bury; St. Edmunds; Suffolk, 1984 (1973). S. 87.

446

Chartier R. Phantasie und Disziplin. Das Fest in Frankreich vom 15. bis 18. Jahrhundert // Volkskultur. Zur Wiederentdeckung des vergessenen Alltags (16–20 Jh.) / Hg. v. Richard van Dülmen, Norbert Schindler. Frankfurt a.M., 1984. S. 153–176, здесь S. 154.

447

Schmitt A. Inszenierte Geselligkeit. Methodologische Überlegungen zum Verhältnis von «Öffentlichkeit» und Kommunukationsstrukturen im höfischen Fest der Frühen Neuzeit // Geselligkeit und Gesellschaft im Barockzeitalter. Unter Mitwirkung v. Knut Kiesant, Winfried Schulze / Christoph Stosetzky / Hg. v. Wolfgang Adam. Wiesbaden, 1997. S. 713–734 (Wolfenbütteler Arbeiten zur Barockforschung 28); Löther A. Städtische Prozessionen zwischen repräsentativer Öffentlichkeit. Teilhabe und Publikum // Das Öffentliche und Private in der Vormoderne / Hg. v. Gert Melville/Peter v. Moos. Köln; Weimar; Wien, 1998. S. 435–459 (Norm und Struktur. Studien zum sozialen Wandel in Mittelalter und frühen Neuzeit 10); Vocelka K. Höfische Feste als Phänomene sozialer Integration und internationaler Kommunikation. Studien zur Transferfunktion habsburgischer Feste im 16. und 17. Jahrhundert // Metropolen und Kulturtransfer in Ostmitteleuropa (15./16. Jh.) / Hg. v. Andrea Langer, Georg Michels (Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa). Stuttgart, 2000. S. 141–150.

448

По мнению Хабермаса, государь предстает перед народом, выступающим в качестве пассивного зрителя repraesentatio maiestatis (Habermas J. Strukturwandel der Öffentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft. Frankfurt a.M., 1990. S. 61).

449

Mattioli P. Le solenni pompe et gli altri splendidi spettacoli fatti alla venuta dell’imperatore Ferdinando I. Prag, 1559; Collinus M., Cuthenus M. Brevis et succincta descriptio Pompae in honorem Sacratissimi ac invictissimi imperatoris Ferdinandi Primi, Hungariae, Bohemiae etc. Regis ex Austria in Metropolim Boiemiae Pragam adventatis, exhibitae a serenissimo principe ac Domino D. Ferdinando… octavo Novembris Anno 1558. Prag, 1558. Немецкая редакция последнего сообщения появилась в том же году в Нюрнберге (Список, подготовленный по случаю въезда Римского императорского величества всемилостивейшего господина нашего… в Прагу, 8 ноября 1558). В целом библиография чешской истории регистрирует 27 печатных изданий: Zírbt C. Bibliografie české historie. Praha, 1906, Bd. 3. S. 9106–9126. Dazu: Richterová, Alena: «Praga aurea tota». Die Reflexion Prags in Drucken des 16. Jahrhunderts. In: Berichte und Beiträge des Geisteswissenschaftlichen Zentrums Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas e.V. 1999. Öffentliche Vorträge 1998/99. Leipzig, 1999. S. 80–110, здесь S. 94. Позднейший перевод с латинского с комментарием: Beschreibung des feyerlichen Въездs Kaiser Ferdinands I. in die Hauptstadt Prag den 8. November 1558. Aus dem Lat. übers. von Ignaz Cornova. Prag, 1802.

450

Загородный замок королевы Анны, так называемый Бельведер (1538–1564). Декоративный сад, разбитый эрцгерцогом Фердинандом, был, очевидно, предпочитавшимся им местом для проведения турниров. Кодекс в Венском художественно-историческом музее (Hofjagd– und Rüstkammer, P 5134) фиксирует некоторые из них. Там состоялись 14 февраля 1548 года турнир с препятствиями, 5 марта Plankegestech и Freiturnier, а 23 мая снова Freiturnier. См. об этом: Pánek J. Der Adel im Turnierbuch Erzherzog Ferdiands II. von Tirol (Ein Beitrag zur Geschichte des Hoflebens und der Hofkultur in der Zeit seiner Statthalterschaft in Böhmen) // Folia Historica Bohemica. 1993. № 16. S. 77–96; см. также распоряжения о проведении турниров в Тирольском земельном архиве (Kunstsachen I, 912), например о турнире на Пражском ринге 17 октября 1559 года.

451

Dějiny českého divadla. Praha, 1968. Bd. 1. S. 139; Dacosta Kaufmann T. Variation on the Imperial theme. New York; London, 1978. Р. 22–24.

452

Hirn J. Erzherzog Ferdinand von Tirol. Innsbruck, 1885. Bd. 1; Schönherr D. von. Erzherzog Ferdinand von Tirol als Architekt // Repertorium für Kunstwissenschaft. 1876. № 1. S. 28–44; Simons M. Ferdinand I., König von Böhmen, sein Sohn Erzherzog Ferdinand II. und der Prager Königshof in den Jahren 1527–1567 // Rudolf II. und Prag. Kaiserlicher Hof und Residenzstadt als kulturelles und geistiges Zentrum Mitteleuropas / Hg. v. Eliška Fučíková u.a. Prag; London; Mailand, 1997. S. 80–89.

453

Dacosta Kaufmann T. Das Problem der Kunstmetropolen im frühneuzeitlichen Ostmitteleuropa // Metropolen im Wandel. S. 33–46.

454

Hofjagd– und Rüstkammer, P 5134.

455

Ordentliche Beschreibung des gwaltigen treffenlichen und herrlichen Thurniers zu Ross und Fuß… so am sontag Oculi Anno 1570 und dieselb nachgehende wochen zu Prag in ded Alter Stadt den der Enden anwesenden Chur und Fürsten zu Ehren gehalten worden ist. Augsburg 1570. Im Konvolut mit 158 Zeichnungen von Giuseppe Arcimboldo, der sich im Gabinetto die Disegni e delle Stampe der Uffizien in Florenz befindet, sind Entwürfe zu verschiedenen Festen, darunter auch zum Prager Fest 1570 sowie dem Hochzeitsfest in Wien 1571 enthalten. Vgl. Arcimboldo Figurinen. Kostüme und Entwürfe für höfische Feste / Hg. v. Andreas Beyer, Frankfurt a.M., 1983; Dějiny českého divadla. S. 139–152.

456

О празднике по случаю присуждения ордена Золотого руна: Zehendtner von Zehendtgrub P. Ordentliche Beschreibung mit was stattlichen Ceremonien und Zierlichkeiten die Röm. Kay. May… den Orden dess Gulden Fluss in diesem 85 Jahr. zu Prag… empfangen. Dillingen, 1587. Кодекс: Wien, Kunsthistorisches Museum, Schloß Ambras, Inv. – Nr. KK 5348. Следующий экземпляр находится в Австрийской национальной библиотеке в Вене (Отдел рукописей), cod. 7906; Dacosta Kaufmann T. Hand-colored Prints and «Pseudomanuscripts»: The curious Case of Codex 7906 of the Österreichische Nationalbibliothek Wien // Codices manuscripti. 1976. № 2. S. 26–31.

457

Ledvinka V. Šlechtická svatba v poraze roku 1579 (K charakteru aristokratických slavností české renesance) // Documenta Pragensia. 1995. № 12. S. 105–113.

458

Richterová A. Op. cit. S. 97; Vocelka K. Op. cit. S. 140–146.

459

Vocelka K. Die Wiener Feste der Frühen Neuzeit in waffenkundlicher Sicht // Jahrbuch des Vereins für Geschichte der Stadt Wien. 1978. № 34. S. 133–148, здесь S. 135.

460

Peter a Rotis. Trivmphi/qvo d. Ferdinan/dvus I. Ro. Imperator/Augustiss. P.F.P.P. Viennae a/suis exceptus est, Descriptio. Autore Petro a Rotis Belga. Wien (bei Michael Zimmermann), 1558; Feil J. Kaiser Ferdinand’s I. Einzug in Wien. 14. April 1558. Silvester-Spende für Freude zum neuen. Jahr, 1853. S. 1–15.

461

Francolin H. Rerum praeclare gestarum, intra et extra moenia munitissimae ciuitatis Viennensis, pedestri et exquestri praelio terra et aqua, elapso mense Junio Anna Dom. 1560… descriptarum explicatio. Wien, 1560. Deutsch: Thurnier-Buech warhafftiger Ritterlicher Thaten, So in dem Monat Junij vergangnen LX. Jars in und ausserhalb городаWienn zu Roß und zu Fueß, auff Wasser und Land gehalten worden… beschrieben. Wien, 1561. Богато иллюстрирована.

462

Die Krönungen Maximilians II. zum König von Böhmen, Römischen König und König von Ungarn (1562/63) nach der Beschreibung des Hans Habersack, ediert nach CVP 7890 / Hg. v. Friedrich Edelmayer, Leopold Kammerhofer, Martin C. Mandlsmayr u.a. Wien, 1990 (Fontes rerum austriacarum. Scriptores 13).

463

Ibid. S. 50.

464

Zehendtner von Zehendtgrub P. Op. cit. S. 75.

465

Wirrich H. Ordentliche Beschreibung, des Christlichen / Hochlöblichen vnd Fürstlichen Beylags oder Hochzeit / so da gehalten ist worden durch… Herrn Carolen / Ertzherzog zu Osterreich… mit dem Hochgebornen Fräwlein Maria / geborne Hertzogin zu Bayrn / den XXVI. Augusti in der Kayserlichen Stadt Wienn… Wien, 1571 (ein koloriertes Exemplar: Wien, Museum für Angewandte Kunst. Inv. Nr. 1453. Sign. A II 27).

466

Важнейший труд по свадебным торжествам Габсбургов: Vocelka K. Habsburgische Hochzeiten. 1550–1600. Kulturgeschichtliche Studien zum manieristischen Repräsentationsfest. Wien; Köln; Graz, 1976 (Veröffentlichungen der Kommission für neuere Geschichte Österreichs 65); Об итальянских свадьбах: Grohs B. Italienische Hochzeiten. Die Vermählung der Erzherzoginnen Barbara und Johanna von Habsburg im Jahre 1565 // Mitteilungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung. 1988. № 96. S. 331–381; Wir sind Helden: Habsburgische Feste in der Renaissance. Ausst. – Kat. Schloss Ambras, Innsbruck / Bearb. v. Alfred Auer, hg. v. Wilfried Seipel. Wien, 2005.

467

Mattioli P. Op. cit. S. 23.

468

Dotzauer W. Op. cit. S. 263.

469

Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen in Wien 5 (1887): Franz Kreyczi, k. und k. Reichs Finanz Archiv. Reg. 4340. 05.04.1563.

470

Louthan H. The quest for compromise. Peacemakers in Counter-Reformation Vienna. Cambridge, 1997. Р. 36.

471

Epitome Solenniorum, quae in Auspicatum Adventum Invictiss: ac Sacratiss: Rom: Caesaris D.A.Maximiliani Bohemiae Regis et Archiducis Austriae… una cum quatuor arcuum Triumphalium constitutione, eorumque explicatione, Repub: Viennen: omnia obsequii ergo supplex F.F. Viennae Austriae excudebat Michael Zimmermann M.D.LXIII; Kayser W. Melchior Lorichs’ Ehrenpforten und Weinbrunnen zum Einzug Kaiser Maximilians II. in Wien, insbesondere die Ehrenpforte beim Waaghaus // Philobiblon. 1979. № 23. H. 4. S. 279–295; Wünsch J. Der Einzug Kaiser Maximilians II. in Wien 1563 // Berichte und Mitteilungen des Altertums-Vereines zu Wien / Red. Anton Meyer. Wien, 1912. Bd. 45. S. 10–34.

472

Oberkammeramtsrechnung Nr. 1146 / Vgl. J. Wünsch. Op. cit. S. 26.

473

Gründtliche vnd khurtze beschreibung des alten vnnd jungen Zugs, welche bede zu Einbeleittung der Röm. Kay. Mt. etc. Kaiser Maximiliani des Anndern, etc. Vnsers allergnedigtsten Herren, etc. wie Ire Röm. Kays. Mt. etc. sampt derselben geliebsten Gemahl vnd Kindern von der Crönung von Franckfurt zu Wienn den 16. Martij im 63. jar ankhomen, daselbst seind angerichtet worden, sambt aller schönen vnd zierlichen Ehrenpforten, Prunnen vnd anderer Solenniteten warhafftigen angehänckten Cotrafacturn, etc. Gedruckt zu Wienn in Österreich, bey Caspar Stainhofer, Anno MDLXVI.

474

Выдержки из счета Высшей счетной палаты города Вены на 1563 год: Wünsch J. Op. cit. S. 23, 32–33.

475

Mander C. van. Vita von Bartholomäus Spranger // Idem. Das Leben der niederländischen und deutschen Maler (von 1400 bis 1655). Übers. nach der Ausgabe von 1617 von Hans Flerke. Worms, 1991. S. 296–297. О концепции триумфальной арки: Dacosta Kaufmann T. The Mastery of Nature. Aspects of Art, Science, and Humanism in the Renaissance. Princeton, 1993. P. 136–150.

476

Zlat M. Porta Augusta dla cesarza Rudolfa II // Ars auro prior. Studia Ioanni Białostocki sexagenario dicata. Warszawa, 1981. S. 349–354; Kitzler B. Kaiser Rudolphs II. Breslauer Ehrenpforte in David Sigismunds Reisegedicht // Jahrbuch der schlesischen Friedrich-Wilhelm-Universität zu Breslau / Hg. v. Josef Joachim Menzel. Sigmaringen 1988. Bd. 29. S. 103–110.

477

Camesina A. Beschreibung des feierlichen Einzuges des Königs Matthias in die Stadt Wien im Jahre 1608 // Berichte und Mitteilungen des Alterthums-Vereins zu Wien. 1866. № 9. S. 16–136.

478

Sponrib W. Warhaffte Beschreibung / was vor der Fürstl. Durchlaucht Ertzherzogen Carls zu Österreich u. Hochzeitlichen Haimsuchung in der Hauptstadt Graz in Steyer / vom 17. Augusti bis auff den 8 September / von Porten und anderen Triumphiraden Zierligkhaiten zu gerichtet / Auch wie Ire Fürstl. Durchl.: etc mit derselben fürstlichen gemahl / Frewlin Maria / geboren Hertzogin aus bayern empfangen worden / und war sich die gantze Zeit werender haimführung vom 9 bis auff den 17 September / alles 71 Jars derselbst zugetragen. Gedruckt zu Gräß / durch Zacharias Bartsch / Formschneider im Reinhoff / Anno 1572.

479

Modius F. Pandectae Triumphales, siue, Pomparum, et festorum ac solennium apparatuvvm conviviorvm, spectacvlorum, simvlacrorum bellicorvm equestrium, et pedestrium… Tomi dvo. Francofurti ad Moenum, epens. Sigismundi Feyerabendij M.D.LXXXVI.

480

Rożek M. Uroczystości w barokowym Krakowie. Kraków, 1976; Kowalczyk J. Triumf i sława wojenna «all’antica» w Polsce w XVI w. // Renesans. Sztuka i ideologia. Warszawa, 1976. S. 293–348; Chrościcki J.A. Architektura okazjonalna XVI–XVII wieku w Polsce. Próba charakterystyki // Treści dzieła sztuki. Warszawa, 1969. S. 215–234; Targosz K. Oprawa artystyczno-ideowa wjazdów weselnych trzech sióstr Habsburżanek (Kraków 1592 i 1605; Florencja, 1608)] // Theatrum ceremoniale na dworce książąt i krolów polskich. Kraków, 1999; Kurze Übersicht in: Spectaculum Europaeum (1580–1750). Theater and spectacle in Europe. Wiesbaden, 1999 (Wolfenbütteler Arbeiten zur Barockforschung 31). S. 758–760.

481

Kronika Polska Marcina Bielskiego, Nowo przez Joach. Bielskiego. Kraków, 1597. S. 706f; Niemcewicz J. Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polscze. Leipzig, 1838–1839. Bd. 1–2, здесь Bd. 1. S. 179–195.

482

Strong R. Op. cit. S. 98–125. Pl. 79.

483

Yates F.A. Astraea. The Imperial Theme in the Sixteenth Century // Selected Works. Vol. 1–10, здесь Vol. 5. London; Boston, 1999 (>11975). Р. 129f.

484

Bogucka M. Bona Sforza. Wrocław; Warszawa; Kraków, 1998.

485

Dichiaratione / dell’arco fatto / in Padova / nella venuta della / serenissima reina / Bona / di Polonia/. Padova Appresso Gratioso Percacino MCLVI. Dazu: Cini, Luigi: Passaggio della regina Bona Sforza per Padova nell’anno 1556 // Relazioni tra Padova e la Polonia. Studi in onore dell’Università die Cracovia nel VI centenario della sue fondazione. Padova, 1964. P. 27–65.

486

«A somiglianza d’un gran portione o Arco antico che in Verona presso al castello vecchio anchor si vede» («Большое сходство со старинной аркой, которую еще можно увидеть в Вероне поблизости от старого замка») (Cini L. Op. cit. S. 44).

487

Chrościcki J.A. Sztuka i polityka: funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów, 1587–1668. Warszawa, 1983.

488

Polnische Zeitung. Von der Wahl und Krönung des Königs in Polen, Sigmund III Printzen aus Schweden. Zusammengefaßt in: Relacya oblięzenia M. Krakowa przez Arcy-Xiążęcia Maxymiliana, tudzież wjazdu na królewstwo Zygmunta III r. 1587 // Grabowski A. Starozytnicze wiadomości o Krakowie. Kraków, 1852. S. 72–76; Sigismundi tertii electipoloniae et des. sveciaeregis, magni ducis lithuaniae, russiae, prussiae, masoviae, et caeterarum ditionum principis, cracoviam ingressus. Cracoviae, In officina Iacobi Siebeneyer, 1587; Pirożyński J. Krakowskie uroczystości państwowe i dworskie w drugiej połowie XVI wieku w świetle ówczesnych prototypów prasowych // Theatrum ceremoniale na dworce książąt i krolów polskich. Kraków, 1999. S. 193–204.

489

Vgl. Bartetzky A. Die Beziehungen zwischen Stadt und Krone im Spiegel von Rathausdekorationen des Spätmittelalters und der frühen Neuzeit (Prag, Breslau, Krakau, Posen) // Krakau, Prag und Wien. Funktionen von Metropolen im frühmodernen Staat / Hg. v. Marina Dmitrieva; Karen Lambrecht. Stuttgart, 2000. S. 45–58.

490

Об этом: Langer A. Residenzfunktion – Residenzwechsel: Krakau und Ujazdów / Warschau zur Zeit von Bona Sforza und Anna Jagiellonka // Krakau, Prag und Wien. S. 70f.

491

Jakimowicz T. Temat historyczny w sztuce ostatnich Jagiellonów. Warszawa; Poznań, 1985. S. 110.

492

Königliche Heimführung in Polen. O.O. 1592.

493

Targosz K. Op. cit. S. 215.

494

Ibid. S. 216.

495

Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595 / Hg. v. Henryk Barycz. Kraków, 1930. S. 111–112.

496

Targosz K. Op. cit. S. 219–221.

497

Montelupi V. Gratulaniones in reditum serenissimi ac potentissimi Sigismundi III… victoris de Moschovia triumphantis. Posnaniae, 1611.

498

Lauro J. Antiquae urbis splendor. Romae, 1612.

499

Chrościcki J.A. Przestrzeń ceremonialna w Zamościu. Wjazd i akt zaprzysiężenia przez ordynata praw ordynacji // Między Padwą a Zamościem. Warszawa, 1993. S. 31–45.

500

R.H.S.R. (Reinhold Heidenstein). De nuptiis illustrium Joan. de Zamoscio, P.R. Cancellarii, et exercit. Praefecti ac Griseldis Bathoreae… epistola. Cracoviae 1583, in officina Lazari. – Kronika polska Marcina Bielskiego nowo przez Joachima Bielskiego, syna jego wydana. Kraków, J.S. Siebenreycher 1597, 793; Tomkiewicz W. Widowska dworskie w okresie renesansu // Pamiętnik Teatralny. 1953. № 2/3. S. 90–91.

501

Kowalczyk J. Op. cit.

502

Sarnicki S. Triumphus. Hoc est: descriptio moris veterum, et ceremoniarum, quibus Victores suos ex bello foriter et foeliciter confecto reversos excipiebant. Cracoviae, In officina Andreae Petricovii 1581.

503

Deiseroth W. Der Triumphbogen als große Form in der Renaissancebaukunst Italiens (Studien zur Entwicklungsgeschichte der profanen und sakralen Schaufront des 15. und frühen 16. Jahrhunderts). München, 1970.

504

Schulz A.M. Giammaria Mosca called Padovano, a renaissance Sculptor in Italy and Poland. Pennsylvania, 1998. Р. 150–161.

505

Burckhardt J. Geschichte der Renaissance in Italien.

506

Cooper R. Court festivals and Triumphal Entries under Henri II // Court Festivals of the European Renaissance. S. 59.

507

Mcgowan M.M. The Renaissance Triumph and its Classical Heritage // Court Festivals of the European Renaissance. S. 27.

508

Cooper R. Op. cit. S. 52; Liste von Festbeschreibungen. S. 69–72.

509

Kruft H. – W. Der Triumphbogen Alfonsos in Neapel. Das Monument und seine politische Bedeutung. Tübingen, 1977; Landwehr J. Splendid Ceremonies. State entries and Royal funerals in the Low Countries 1515–1791. A Bibliography. Nieuwkoop; Leiden, 1971; Helas P. Lebende Bilder in der italienischen Festkultur des 15. Jahrhunderts. Berlin, 1999; Spectaculum Europaeum: Theatre and Spectacle in Europe (1570–1750) / Hg. v. Pierre Behar, Helen Watanabe O’kelly. Wiesbaden, 1999.

510

Müller J. – D. Gedechtnus. Literatur und Hofgesellschaft um Maximilian I. München, 1982. S. 263, 273.

511

Blaha H. Op. cit. S. 42.

512

Aliqvot Epigrammata in varias picturas, & imagines sub aduentum caesa: maiest; ab illustriss; Principe Ferdinando Archiduce Austriae &, Pragae erectas Martini Cvuthaeni Pragae br. apud Georgium Melantrichum ab Aventino o.J.

513

Katritzky M.A. The Florentine Entrata of Joanna of Austria and other Entrate described in a german diary // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. 1996. № 59. Р. 148–173, здесь Р. 172.

514

Le Feste e Trionfi Fatti nella Nobilissima città di padova nella feliciss. venuta, e passagio di Henrico III. Venezia, 1574; Nolhac P. de, Solerti A. Il Viaggio in Italia di Enrico II. Turin, 1890; Architettura e utopia nella Venezia del Cinquecento / Ed. Lionello Puppi. Milano, 1980. Р. 144–166.

515

Sponrib W. Op. cit.

516

Ibid.

517

Grabowski A. Skarbniczka naszej archeologii (Сокровища нашей археологии). Lipsk, 1854. S. 117–128.

518

Targosz K. Op. cit. S. 231.

519

Сигизмунд Ваза, сын шведского короля Иоанна III Вазы и дочери польского короля Сигизмунда I, Катарины, был по выбору сейма с 1587 по 1632 г. королем соединенного Польско-Литовского государства. После смерти отца он стал также королем Швеции (с 1592 до 1599 г.), пока не был свергнут с престола своим дядей, Карлом IX. Во времена его царствования произошла значительная экспансия Польши на Восток – в Украину и Россию.

520

Ibid. S. 233.

521

Tomkowicz S. Przyczynki do historyi kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku («Об истории культуры Кракова в первой половине XVII в.»). Lwów, 1912. S. 160–161.

522

Grabowski A. Op. cit. S. 126.

523

Tomkowicz S. Op. cit. S. 257.

524

Grabowski A. Op. cit. S. 123.

525

Chastel A. Le lieu de la Fête // Les Fêtes de la Renaissance / Ed. par Jean Jacquot. Paris, 1956. Bd. 1. Р. 419.

526

Bisping M. Räume als Schauplätze höfischer Kultur // Erdengötter. Fürst und Hofstaat in der Frühen Neuzeit im Spiegel von Marburger Bibliotheks– und Archivbeständen. Katalog / Hg. v. Eva Bender u.a. Marburg, 1977. S. 138–147; Bojcov M.A. Qualitäten des Raumes in zeremoniellen Situationen: Das Heilige Römische Reich, 14–15. Jahrhundert // Ibid. S. 129–149; Schütte U. Stadttor und Hausschwelle. Zur rituellen Bedeutung architektonischer Grenzen in der frühen Neuzeit. 305–330 // Zeremonie und Raum. 4. Symposium der Residenzen-Kommission der Akademie der Wissenschaften in Göttingen veranst. gemeinsam mit dem Deutschen Historischen Institut Paris und dem Historischen Institut der Universität Potsdam / Hg. v. Werner Paravicini. Sigmaringen, 1997 (Residenzenforschung 6).

527

Banach J. Orszak króla Zygmunta III Wazy na widoku Krakowa z pierwszych lat wieku siedemnastego // Rocznik Krakowski. 1993. № 59. S. 25–36.

528

Cornova I. Op. cit. S. 29.

529

Grabowski A. Op. cit. S. 120.

530

Targosz K. Op. cit. S. 218.

531

Ранее принадлежал семье Рабштын. Ее последний представитель умер бездетным и завещал дом соборному капитулу (Polski Słownik Biograficzny. Warszawa, 1986. Bd. 29. S. 566–577).

532

Kronika mieszczanina. S. 106–125; Joachima Bielskiego Dalszy ciąg Kroniki polskiej / Hg. v. F.M. Sobieszczański. Warszawa, 1851. S. 165–175; Eigentliche Beschreibung Deß Einzugs oder Einbelaittung / auch der Krönung und Copulation, sampt den Presenten und Thurnierens Auffzugs Deß Durchleuchtigsten / Großmächtigsten / Hochgebornen Fürsten und Herrn / Herrn Sigismunden dem Dritten dises namens / König in Polen etc…. Gehalten und beschen zu Crakaw / den 26. und 31. May dises 92. Jars. Wien, 1592.

533

Deník rudolfinského dvořana. Adam mladší z Valdštejna 1602–1633 / Hg. v. Marie Koldinská, Petr Mat’a. Praha, 1997. S. 270, 374–375; Pánek J. «Phasma Dionysiacum a manýristické slavnosti na pražském Hradě roku 1617» (Jejich dobový a typologický rámec) // Folia Historica Bohemica 17. Praha, 1994. S. 117–131.

534

Richterová A. Op. cit. S. 133f.

535

Macek J. Das ritterliche Turnier im mittelalterlichen Böhmen // Fleckenstein J. Das ritterliche Turnier im Mittelalter. Beiträge zu einer vergleichenden Formen– und Verhaltensgeschichte des Rittertums. Göttingen, 1985; Watanable-O’Kelly H. Triumphal Shews. Turnaments at German-speaking Courts in their European Context 1560–1730. Berlin, 1992.

536

Feil J. Op. cit.

537

Targosz K. Op. cit. S. 218f.

538

Kronika mieszczanina.

539

Reisen und Gefangenschaft Hans Ulrich Kraffts. Aus der Originalhandschrift / Hg. v. H.D. Haszler. Stuttgart, 1861. S. 376–379.

540

Kronika mieszczanina. S. 123.

541

Camesina A. Op. cit. S. 44.

542

Tomkiewicz W. Op. cit. S. 80.

543

Arrasse D., Tönnesmann A. Der europäische Manierismus: 1520–1610. München, 1997.

544

Burckhardt J. Der Cicerone. Eine Anleitung zum Genuß der Kunstwerke Italiens (erste Ausgabe 1855). Bd. 1. Цит. по: Idem. Gesammelte Werke. Darmstadt; Basel, 1957. Bd. 9. S. 242.

545

«Художники, среди них и значительные, без всякого колебания пользовались возможностью создавать монументальные образы для каждодневнего созерцания всем населением и с большой свободой выбора изображения. Этот вид искусства выдвинулся в качестве серьезного конкурента чистой архитектуры, хотя возник лишь как экономичный суррогат последней». Цит. по: Burckhardt J. Die Baukunst der Renaissance in Italien. Berlin, 1955. S. 256.

546

По данным Кубеца, в одной Средней Чехии 247 строений. См.: Kubec F. Renesancní sgrafitová bosáž ve stredních Cechách (Каменные рустики эпохи Ренессанса в Средней Чехии). Praha, 1996. По информации Луча, в Силезии в конце XIX века сграффити были украшены около 150 зданий (Lutsch H. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. Breslau, 1886–1903. Bd. 1–5. Verweis bei: HYSS, Lothar: Fassadendekorationen der Renaissance in Schlesien. Teil 1 // Schlesien. Kunst. Wissenschaft. Volkskunde. 1993. № 38/2. S. 67).

547

Baur-Heinhold M. Bemalte Fassaden. Geschichte, Vorbild, Technik, Erneuerung. München, 1975. S. 7. Христиан Клемм различает две основные области распространения росписи фасадов: Южная Германия применительно к фресковой технике и «восточные части Германии с соседними землями – Австрией, Богемией, Саксонией, Моравией и Силезией как главной территорией распространения техники сграффито» (Klemm C. Fassadenmalerei // Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte. München, 1978. S. 704).

548

Оригинальный текст и перевод на немецкий в: Thiem G., Thiem C. Toskanische Fassaden-Dekorationen in Sgraffito und Fresko 14. bis 17. Jahrhundert (Italienische Forschungen III/3). München, 1964. S. 43.

549

Serlio S. Regole… sopra le cinque maniere degli edifici. Venezia, 1537. Этот трактат обозначен в позднейших полных собраниях сочинений как книга IV. Рассуждения о росписи фасадов можно прочитать в гл. XI. Цит. по немецкоязычному изданию: Serlio S. Von der Architectur. Fünff Bücher: Darin die gantze Baukunst… Basel, 1608–1609.

550

Thiem G., Thiem Ch. Op. cit. S. 20.

551

Il Settimo Libro d’Architettura di Sebastiano Serlio Bolognese… Sebastiani Serlji Boboniensis Architecturae liber septimus… ex Musaeo Iac. De Strada S.C.M. Antiquarii, Civis Romani… Francofurti Ad. Moenum, Ex officina typographica Andreae Wecheli, M. D. LXXV (с письмом Вильгельму Розенбергу, в котором выражается намерение познакомить Германию и Богемию с Серлио). См. об этом: Oechslin W. «Vitruvianismus» in Deutschland // Architekt und Ingenieur. Baumeister in Krieg und Frieden / Ausstellung der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel. Kat. Red. Ulrich SCHÜTTE u.a. Wolfenbüttel, 1984. S. 53–59.

552

Forssman E. Säule und Ornament. Studien zum Problem des Manierismus in den nordischen Säulenbüchern und Vorlageblättern 16/17. Jh. Stockholm, 1956; Schütte U. Gemälde an der Fassade. Die deutschen Architekturtraktate und die Fassadenmalerei zwischen 1500 und 1800 // Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst. 1992. № 43/3. S. 113–132; Paper palaces: the rise of the Renaissance architectural treatise / Hg. v. Vaughan Hart, Peter Hicks. New Haven, Conn. u.a., 1998. О польском восприятии Серлио см.: Kowalczyk J. Sebastiano Serlio i sztuka polska. Wrocław, 1973.

553

Франтишек Кубец устанавливает в качестве основы для модификаций в Богемии четыре основные формы кладки из квадров согласно IV книге Себастьяно Серлио: Kubec F. Op. cit. S. 5–6.

554

Техника могла подвергаться изменениям, например, в Австрии вместо сожженной соломы применялся толченый древесный уголь. Важное значение для прочности имело медленное высыхание извести в обоих слоях. Жаркие летние месяцы были непригодны для «сграффитирования», работать можно было только весной и поздним летом. См.: Weninger P. Zur Sgraffitomalerei in Österreich // Renaissance in Österreich. Geschichte – Wissenschaft – Kunst / Hg. v. Rupert Feuchtmüller. Horn, 1974. S. 260–269, здесь S. 260. Материал и технику рассматривает также Кубец: Kubec F. Op. cit. S. 7–17.

555

The Architecture of Historic Hungary / Hg. v. Dora Wiebenson und Jószef Sisa. Cambridge, Mass.; London, 1998. Р. 57.

556

Rudkowski T. Polskie sgraffita renesansowe. Stan i problemy badan // Renesans – sztuka i ideologia. Warszawa, 1976. S. 575–590; Sek S. Sgraffito – dekoracja architektoniczna w XVI i XVII wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Zamku w Krasiczynie. Rzeszów, 1995. S. 59–67.

557

Kowalczyk J. Op. cit. S. 61, 122. О польских сграффити см.: Rudkowski T. Op. cit. S. 575–583.

558

Роспись фасадов, известная в Италии с XIV века, где она заменила геометрику инкрустаций, получила там всеобщее распространение, по-видимому, только с середины XVI века. Она преобладала в Тоскане и Северной Италии. Большинство итальянских росписей фасадов не сохранилось. Благодаря реставрации отдельных деталей можно составить представление о значении и распространенности росписей; реконструкция часто возможна только по гравюрам или рисункам XVIII–XIX веков. Каталог выставки «Case Romane con facciate graffite e dipinte» (1960) насчитывал применительно к Риму 227 росписей фасадов, в Тоскане, включая Флоренцию, – 120, в Венеции – 110 (только фасады домов или дворцов), в Вероне же более 300 фасадных росписей. Данные по: Schweikhart G. Fassadenmalerei in Verona vom 14. bis zum 20. Jahrhundert. München, 1973 (Italienische Forschungen 7/3). S. 7.

559

Becker M. Architektur und Malerei. Studien zur Fassadenmalerei des 16. Jahrhunderts in Basel. Basel, 1994.

560

Hascher D. Fassadenmalerei in Augsburg vom 16. bis zum 18. Jahrhundert. Augsburg, 1996. S. 461–469.

561

Furttenbach J. Architectura Universalis, Ulm 1635–48; цит. по: Uhle-Wettler S. Op. cit. S. 142.

562

Preiss P. Italští umelci v Praze. Renesance, manýrismus, baroko. Praha, 1986; Krčálová J. Palác pánů z Rožmberka // Umení. 1970. № 18. S. 469–485, здесь S. 470.

563

Rudkowski T. Renesansowe sgraffita figuralne na elewacjach kamienic mieszczanskich w Europie środkowej. // Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europe Środkowowschodniej / Отв. ред. Jan Harasimowicz. Warszawa, 1990. S. 317–333, здесь S. 318.

564

Heckner U. Im Dienste von Fürsten und Reformation. Fassadenmalerei an den Schlössern in Dresden und Neuburg an der Donau im 16. Jahrhundert. München, 1995 (Kunstwissenschaftliche Studien 64). Утверждение автора, что Дрезденский замок знаменует начало традиции, не находит подтверждения. Скорее, можно было бы подумать о богемском влиянии, ведь герцог Мориц Саксонский в 1549 году посетил Прагу.

565

Krčálová J. Renesanční nástěnné malby zámku v Českém Krumlově // Umení. 1968. № 16. S. 357–379.

566

Dvořaková V., Machálková H. Malovaná průčelí české pozdní gotiky a renesance // Zprávy památkové péče. 1954. № 14. S. 33–73, здесь S. 55 und 71.

567

Обозначение Эриха Хубалы: Hubala E. Die eingebürgerte böhmische Renaissance // Renaissance in Böhmen / Hg. v. Ferdinand Seibt. München, 1985. S. 55–59.

568

Hirn J. Erzherzog Ferdinand II. von Tirol. 2 Bde. Innsbruck, 1885 und 1888; Simons M. Ferdinand I., König von Böhmen, sein Sohn Erzherzog Ferdinand II. und der Prager Königshof in den Jahren 1527–1567 // Rudolf II. und Prag. Kaiserlicher Hof und Residenzstadt als kulturelles und geistiges Zentrum Mitteleuropas / Hg. v. Eliška Fučiková u.a. Prag; London; Mailand, 1997. S. 80–89; Pánek J. Der Adel im Turnierbuch Erzherzog Ferdinands II. von Tirol (Ein Beitrag zur Geschichte des Hoflebens und der Hofkultur in der Zeit seiner Statthalterschaft in Böhmen) // Folia Historica Bohemica. 1993. № 16. S. 77–96.

569

См. об этом: Pánek J. Výprava české šlechty do Itálie v letech 1551–1552. Praha, 1987. Об ознакомительных поездках богемской знати: Hojda Z. Le grandezza d’Italia. Die Kavalierstouren der böhmischen Adeligen, die Kunstbetrachtung und die Kunstsammlungen im 17. Jahrhundert // Studien zum Humanismus in den böhmischen Ländern. Teil III / Hg. v. Hans-Bernd Harder u.a. Köln; Weimar; Wien, 1993 (Schriften des Komitees der Bundesrepublik Deutschland zur Förderung der Slawischen Studien 13). S. 150–160.

570

Pešek J. Prag auf dem Weg zur kaiserlichen Residenz (1483–1583) // Metropolen im Wandel. Zentralität in Ostmitteleuropa an der Wende vom Mittelalter zur Neuzeit / Hg. v. Evamaria Engel, Karen Lambrecht und Hanna Nogossek. Berlin, 1995. S. 213–223.

571

Krčálová J. Op. cit.

572

Chotěboř P. Pernštejnský palác na Pražském hradě // Pernštejnové v českých dějinách. Sborník příspěvků z konference konané 8/9.9. 1993 v Pardubicích / Отв. ред. Petr Vorel. Pardubice, 1995. S. 261–281.

573

Poche E., Preiss P. Pražské paláce [Пражские дворцы]. Praha, 1973.

574

Это один из первых фронтонов ломбардского стиля с волютами и двумя каменными шпилями, на которых имеются насадки в форме вазы.

575

Kubec F. Op. cit. S. 54.

576

Пражский дворец был перестроен в 1586–1593 годах королевским архитектором Ульрико Аосталли и получил декоративный фронтон и декорацию в виде сграффито (Ledvinka V. Dům pánů z Hradce Pod stupni (Příspěvek k poznání geneze a funkcí renesančního šlechtického paláce v Praze)) // Folia historica bohemica. 1986. № 10. S. 269–309).

577

Ф. Кубец насчитывает 355 вариаций этих основных форм: Kubec F. Op. cit. S. 55.

578

Также гризайлью был декорирован и дом Бартоломеуса Шпрангера в Праге. На фронтоне он нарисовал «бронзовой краской» путти и летящего Меркурия; в люнетах под ними расположены мифологические фигуры и аллегории (Молва, Рим, Геркулес и Юстиция): Mander C. van. Das Leben der niederländischen und deutschen Maler (von 1400 bis 1655) (Originalausgabe von 1617 von Hans Flerke). Worms, 1991. S. 299.

579

Scheicher E. Ein «Böhmisches» Schloss in Tirol. Zu den Fassadenmalereien des Ambraser Hochschlosses // Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalpflege 46. 1992. № 1/2. S. 4–18, здесь S. 8.

580

Ibid. S. 11.

581

Как, например, в кодексе Коловрата (Вена, Художественно-исторический музей, коллекции замка Амбрас, инв. № 5269). Он был напечатан и иллюстрирован акварелью по случаю свадьбы камер-фрейлины Филиппины Вельзер, Катарины фон Боймонт унд Пирсберг, и камергера эрцгерцога Фердинанда II Иоганна Липштейнского фон Коловрата. См. об этом: Scheicher E. Ein Fest am Hofe Erzherzog Ferdinands II // Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen in Wien. 1981. № 77. S. 119–153. Свадебный кодекс (Вена, Художественно-исторический музей, Кунсткамера, инв. № KK 5270) документирует свадьбу Фердинанда Тирольского с Анной Катериной Гонзагой, 1582. См.: Philippine Welser & Anna Caterina Gonzaga. Die Gemahlinnen Erzherzog Ferdinands II. Ausstellung Schloss Ambras 24.06–31.10.1998. Kat. Red. Alfred AUER/Margot RAUCH u.a. Innsbruck, 1998. S. 52; Sandbichler V. Der Hochzeits-Kodex des Erzherzog Ferdinands II. von Tirol // Wir sind Helden. Habsburgische Feste in der Renaissance / Hg. v. Wilfried Seidl. Innsbruck, 2005. S. 117–132.

582

Сюжет восходит к старинной легенде о троих братьях, которые не могут решить вопрос с наследством покойного отца, тогда судья предлагает им стрелять в покойника; наследство присуждается третьему из братьев – тому, кто выстрелить не решился.

583

Hauser P., Dvořák M. Sgraffiti im Schlosse zu Leitomischl // Kunstgeschichtliches Jahrbuch der k.k. Zentralkommission I. Beiblatt, 1907. S. 78–84; Krčálová J. Grafika a naše renesanční nástěnná malba // Umení. 1962. № 10. S. 276–282, здесь S. 280.

584

Tzschimmer G. Die Durchlauchtigste Zusammenkunfft. Или: Historische Erzehlung Was… Johann George der Ander Herzog zu Sachsen… Bey Anwesenheit Seiner… Gebrüdere dero Gemahlinnen… zu sonderbahren Ehren und Belustigung in Dero Residenz und Haupt-Vestung Dresden im Monat Februario, des M. DC. LXXVIIIsten Jahres An allerhand Aufzügen Ritterlichen Exercitien… Denkwürdiges aufführen und vorstellen lassen… das vornehmste nach dem Leben in unterschiedene Kupffer gebracht Nebenst etlichen hierzu gefügten Erläuterungen… Nürnberg, 1680.

585

Heckner U. Op. cit. S. 60.

586

Heckner U. Op. cit. S. 61.

587

Schweikhart G. Op. cit. Kat. Nr. 64, S. 215F. Abb. 106–114.

588

Thiem G., Thiem Ch. Op. cit.

589

Heckner U. Op. cit. S. 61.

590

Ibid. S. 62.

591

Heckner U. Op. cit. S. 65.

592

Lejsková-Matyášová M. K ikonografii a restituci sgrafitového reliéfu tří renesančních domů ve Slavonicích // Umení. 1970. № 18. S. 383–394, здесь S. 384.

593

Lutsch H. Op. cit.; Ders.: Bilderwerk schlesischer Kunstdenkmäler, 3 Mappen, 1 Textband. Breslau, 1903.

594

Rudkowski T. Sgraffito na domu Scholza w Legnicy i jego twórca Giovannini // Biuletyn Historii Sztuki 38. 1976. Heft 1. S. 23–35; Id.: Renesansowe sgraffita figuralne. S. 317–332.

595

Klemm Ch. Op. cit. S. 735.

596

Речь идет о следующих изданиях: Neue künstliche Figuren Biblischer Historien, grüntlich von Tobia Stimmer gerissen Und Zu Gotsförchtiger ergetzung andächtiger hertzen, mit artigen Reimen begriffen. Durch J. F. G. M. (Fischart, gen. Mentz). Zu Basel bei Thoma Gwarin. Anno MDLXXVI; Neuwe Biblische Figuren deß alten und Neuwen Testaments geordnet und gestellt durch den fürtrefflichen und kunstreichen Johan Bocksberger von Salzburg den Jüngern und nachgerissen mit sondern fleiß durch den Kunstferständigen und wollerfarnern Joß Amman von Zürych….Getruckt zu Frankfurt am Mayn. Mit Röm. Key. Mt. Freyheit. M. D. L XIIII. Die Bibelillustrationen von Virgil Solis: die erste Ausgabe erschien in Nürnberg 1566. Die kleine Reihe der Bibelillustrationen von Jost Amman: Sacra Biblia, ad vetustissima exemplaria castigata… Impressum Francofurti ad Moenum apud Georgium Corvinum, impensis Sigismund Feierabend M. D. L XXI. См. об этом: Lejsková-Matyášová M. Schweizerische graphische Vorlagen in der Renaissancekunst der böhmischen Länder // Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte. 1970. № 27. S. 44–58, здесь S. 44–45.

597

Lejsková-Matyášová M., Šmrha K. Soudní tematika a výzdoba prucelístaré radnice v Prachaticích // Umení. 1960. № 8. S. 601–611.

598

Эти сцены были взяты из «Книжицы христианского рыцаря» Эразма Роттердамского, вышедшей у Мелантриха в Праге. Сохранился счет на сумму в пять шок живописцу Иоганну Брезницкому за «malování nového rathouzu dle cedulí rezaných». Данные по: Vokolková D. Prachatitz. Praha, o.J. S. 15.

599

Первое латинское издание Тита Ливия «Ab urbe condita» (1567); немецкое издание «Neuwe Liwische Figuren» (1573).

600

Для римских сказаний о героях на доме, украшенном сграффито, в Вайтре в качестве оригиналов служили гравюры на дереве Й. Аммана по рисункам Иоганна Бокспергера-мл.; для персонификации планет в Эггенбурге – гравюры на дереве работы Ханса Бургкмайра-ст. и графика Ханса Зебальда Бехама; иллюстрации Виргила Солиса к «Метаморфозам» Овидия и изображения возрастов применялись на доме с сграффито в Реце. См. об этом: Lejsková-Matyášová М. «Livische Figuren» am Sgraffito-Haus zu Weitra und ihre graphischen Vorlagen // Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalpflege. 1967. № 21. S. 105–110; о Реце см.: Deutsch O.E. Die Vorlagen der Retzer Sgraffiti // Josef Strzygowski-Festschrift. Zum 70. Geburtstag dargebracht von seinen Schülern. Klagenfurt, 1932. S. 34–37.

601

Новая книга о животных. Очень искусные и хорошо нарисованные фигуры всякого рода зверей, выполненные знаменитыми Йостом Амманом и Хансом Бокспергером, вместе с описанием их вида, природы и научных знаний о них, а также занимательными историями, которые так полезны….Создана досточтимым и высокоученым Георгом Шаллерном из Мюнхена. – Книжечка искусства и обучения для начинающих молодых людей, позволяющая научиться рисовать и писать красками… Издана Йостом Амманом из Цюриха. В 1578 году. Латинское издание: Enchiridion Artis pingendi, fingendi et sculpendi… erschien im selben Jahr.

602

Lejsková-Matyášová M. K tematice sgrafitové výzdoby domu U Minuty v Praze // Umení. 1969. № 17. S. 157–167; Hyss L. Op. cit. S. 168.

603

Lejsková-Matyášová M. Ohlas Albrechta Dürera ve výzdobě Martinického paláce na Hradčanech // Umení. 1974. № 22. S. 153–156.

604

Krčálová J. Grafika a naše renesanční nástěnná malba. S. 279.

605

Lejsková-Matyášová M. Figurální sgrafito Arcibiskupského paláce v Praze // Staletá Praha 2. Praha, 1966. S. 102–106.

606

Так, хотя сграффито внутренних помещений замка в Тельче и связано с поездкой Захариаса Нойхауса в Италию, выполнено оно было по оригиналу швейцарского художника Рудольфа Виссенбаха в соответствии с эразмианской философией (Mžyková M. Sgrafitová architektonická výzdoba tvz. Klenotnice zámku v Telči // Zprávy památkové péče. 1996. № 56. S. 145–153).

607

По мнению J. Krčálová (Графика и наша настенная живопись эпохи Возрождения. С. 280), они служили оригиналами для сцен, рассказывающих о Самсоне, на дворце Мартиница в Праге.

608

Berliner R. Ornamentale Vorlageblätter des 15. bis 18. Jahrhunderts. Leipzig, 1925–1926. Bd. 1–3; Warncke C. – P. Die ornamentalen Groteske in Deutschland 1500–1650. Berlin, 1979. Bd. 1–2.

609

Lejsková-Matyášová M. Výjevy z římské historie v prostředí české renesance // Umení. 1960. № 8. S. 287–299.

610

Понятие «фасад» или «фронтон» употребляется в данном случае согласно принципам исторической антропологии. См. об этом: Burke P. Städtische Kultur in Italien zwischen Hochrenaissance und Barock. Eine historische Anthropologie. Frankfurt a.M., 1996. S. 17–19. Об этимологии: Boerlin P. – H., Forssman E. Lemma «Fassade» // Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, Lfg. 78. München, 1978. S. 536–690, здесь S. 537–538.

611

Klemm Ch. Op. cit. S. 700.

612

Luther M. Von den himmlischen Propheten, von Bildern und Sakrament, 1525 // Martin Luthers Werke. Bd. 8. Ed. 1883. S. 83.

613

«Было бы лучше нарисовать на стене, как Бог творит мир, как Ной строит ковчег и о чем еще повествуют добрые истории, ибо ведь в противном случае рисуются какие-то светские и бесстыдные вещи;

Господь ведь хочет, чтобы я смог сказать господам и богатым людям: пусть они повелят нарисовать всю библию проникновенно и наизусть на домах, видно для очей каждого. Это было бы христианским делом». Цит. по: Campenhausen Н.F. von. Die Bilderfrage in der Reformation // Zeitschrift für Kirchengeschichte. 1957. Bd. 68, 4/VI. S. 118.

614

Klemm Ch. Op. cit. S. 737.

615

Гравюра на меди из: Jacob Francus: Historicae relationis continuatio 1593. Frankfurt a.M., 1596.

616

Schweikhart G., Heckner U. Op. cit. S. 259.

617

Об искусстве и риторике: Lee W.R. Ut pictura poesis: The humanistic theory of painting // The Art Bulletin. 1940. № 22. S. 197–269; Lichtenstein J. The eloquence of color: rhetoric and painting in the french classical age. Berkeley; Los Angeles, 1993; Barasch M. Le spectateur et l’éloquence de la peinture à la Renaissance // Peinture et rhétoriques. Acte du colloque de l’Académie de France à Rome 10–11 Juin 1993. Paris, 1994; Goldstein C. Rhetoric and Art History in the Italian Renaissance and Baroque // Art Bulletin. 1991. № 73/4. Р. 641–652; Die Sprache der Zeichen und Bilder. Rhetorik und nonverbale Kommunikation in der frühen Neuzeit / Hg. v. Volker Kapp. Marburg, 1990 (Ars rhetorica I); Warncke C. – P. Sprechende Bilder – sichtbare Worte. Das Bildverständnis in der frühen Neuzeit. Wiesbaden, 1987 (Wolfenbütteler Forschungen 33); Intertextualität in der frühen Neuzeit. Studien zu ihren theoretischen und praktischen Perspektiven / Hg. v. Wilhelm Kuhlmann und Wolfgang Neuber. Frankfurt a.M.; Berlin; Bern, 1994 (Frühneuzeit-Studien 2).

618

Clark K. Provincialism // The English Association. Presidential Address. 1962 (November 1962). Р. 3.

619

«These, then, seem to me to be the characteristics of a positive and independent provincial art: it tells a story; it takes pleasure in the facts; it is lyrical and it achieves a visionary intensity» (Ibid. Р. 9).

620

Castelnuovo E., Ginzburg C. Domination symbolique et géographie artistique dans l’histoire de l’art italien // Actes de la recherche en sciences sociales. 1981. № 40. S. 51–72; Castelnuovo Е., Gamboni С. S. 65–66; Castelnuovo E. Introduzione // World art: themes of unity in diversity: acts of the XXVIth International Congress of the History of Art / Ed. by Irving Lavin. London, 1989. Bd. 1. Р. 43–48; Erweitert in: Ders., Ginzburg C. Zentrum und Peripherie // Italienische Kunst. Eine neue Sicht auf ihre Geschichte. München, 1991. Bd. 1–2, здесь Bd. 1. S. 23–91. (В оригинале: Storia dell’arte italiana. Ed. Giovanni Previtali und Federico Zeri. Torino, 1979/1980/1981/1983).

621

Castelnuovo Е. Introduzione. S. 46.

622

Castenuovo E., Ginzburg C. Zentrum und Peripherie // Italienische Kunst. Eine neue Sicht auf ihre Geschichte. München, 1991. Bd. 1. S. 58.

623

Ibid. S. 58f.

624

Białostocki J. Some Values of Artistic periphery // World Art (Acts of XXVI-th International Congress of the History if Arts). London, 1989. Vol. 1. Р. 49–54.

625

Scherke K. Der formale Ansatz Alois Riegls und die Entwicklung nationaler Kunsthistoriographien in der Österreichisch-Ungarischen Monarchie – dargestellt am Beispiel Ljubo Karamans // Born/Janatková/Labuda. S. 102–118, здесь S. 113.

626

Swoboda K.M. Zum deutschen Anteil an der Kunst der Sudetenländer // Das Sudetendeutschtum. Brünn; Leipzig; Wien, 1939. S. 219–264.

627

Białostocki J. Mannerism and ‚Vernacular’ in Polish Art // Walter Friedländer zum 90. Geburtstag: Festgabe seiner europäischer Freunde und Verehrer. Berlin, 1967. S. 69–74.

628

Castelnuovo/Gamboni. S. 65.

629

Gamboni D. Kunstgeographie. Ars Helvetica: die visuelle Kultur der Schweiz / Hg. v. Florens Deuchler. Disentis, 1987. Bd. 1. S. 1.

630

Crang M. Cultural Geography. London, 1998; Rogoff I. Terra infirma: Geography’s Visual Culture. London, 2000.

631

Frey D. Selbstdarstellung // Österreichische Geschichtswissenschaft der Gegenwart in Selbstdarstellungen. Geleitet v. Nikolaus Grass. Innsbruck, 1951 (Schlern-Schrift en 69). Bd. 2. S. 47–77.

632

Piotrowski P. Awangarda w cieniu Jałty. Sztuka w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1945–1989. Poznań, 2005. S. 14–36.

633

Piotrowski P. The geography of Central/East European art // Borders in Art: Revisiting «Kunstgeographie» (Proceedings of the Fourth Joint Conference of Polish and English Art Historians, University of east Anglia, Norwich, 1998) / Ed. by Katarzyna Murawska-Muthesius. Warszawa, 2000. S. 43–50.

634

Bakoš J. Peripherie und kunsthistorische Entwicklung // Ars. 1991. № 1. S. 1–11; Id.: The Idea of East Central Europe as an Artistic Region and 14th Century Painting and Sculpture in Slovakia // Künstlerischer Austausch – Artistic Exchange. Akten des XXVIII. Internationalen Kongresses für Kunstgeschichte Berlin 15–20. Juli 1992 / Hg. v. Thomas W. Gaethgens. Berlin, 1993. Bd. 2. S. 51–64, здесь S. 58; Harasimowicz J. Das Kunstmäzenatentum der ostmitteleuropäischen Bürger in der frühen Neuzeit // Ibid. S. 221–232; Bakoš J. Periféria a symbolický skok (úvahy o teórii dejin umenia a kultúrnoj histórii). Bratislava, 2000.

635

Ibid. S. 39.

636

Dacosta Kaufmann T. Toward a Geography of Art. Chicago; London, 2004.

637

Balogh J. Die Anfänge Ренессанса in Ungarn. Matthias Corvinus und die Kunst. Graz, 1975; Matthias Corvinus und die Renaissance in Ungarn. Ausst. – Kat. Schallaburg, 1982; Feuer-Tóth R. Art and Humanism in Hungary in the Age of Matthias Corvinus. Budapest, 1990; The Architecture of Historic Hungary / Ed. by Dora Wiebenson and Jószef Sisa. Cambridge, Mass.; London, 1998; Dacosta Kaufmann T. Höfe, Klöster und Städte. Kunst und Kultur in Mitteleuropa 1450–1800. Köln, 1998. S. 29–52 (глава «Пролог к Ренессансу», в которой рассматривается венгерское и российское восприятие Италии).

638

Oechslin W. La fama di Aristotele Fioravanti, Ingegnere e architetto. S. 102–120; Balogh J. Aristotele Fioravanti in Ungheria // Arte Lombarda. 1976. № 44/45. P. 225–227. О биографии Фиораванти см. выше главу «Итальянцы в России».

639

Wiebenson D., Sisa J. Op. cit. (глава, написанная Peter Farbaky).

640

По поводу сложных взаимодействий различных традиций и пересмотра результатов прежних исследований см.: Torbus T. Die untere Burg zu Wilna (Vilnius) und ihre möglichen Vorbilder // Castella Maris Baltici. 2004. № 6. S. 201–210.

641

Wiebenson D., Sisa J. Op. cit. S. 57.

642

Balogh J. La Capella Bakócz in Esztergom // Acta Historiae Artium. 1956. Bd. 3. S. 1–197.

643

Białostocki J. The Art of the Renaissance in Eastern Europe: Hungary, Bohemia, Poland. Oxford, 1976. Р. 22–23.

644

Torbus T. Wawel-Schloss in Krakau und die jagiellonische Residenzarchitektur in Ungarn, Böhmen, Polen und Litauen. Ostfildern 2014 (= Studia Jagellonica).

645

Białostocki J. Op. cit.

646

См. об этом: Torbus T. Op. cit. S. 207.

647

Mossakowski, Stanisław: Proweniencja artystyczna twórczości Bartłomieja Berrecciego w świetle dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej // Biuletyn Historii Sztuki. 1986. № 48. S. 165–191.

648

Mossakowski S. Kiedy, jak i przez kogo wznoszona była i dekorowana kaplica Zygmuntowska? // Kwartalnik architektury i urbanistyki. 1994. № 39. S. 88.

649

Kozakiewicz H., Kozakiewicz S. Die Renaissance in Polen. Warszawa, 1976. S. 11–13.

650

Arasse D., Tönnesmann A. Der europäische Manierismus: 1520–1610. München, 1997. S. 73.

651

Torbus T. Mythos und Wirklichkeit. Die ungarischen Einflüsse auf die Architektur in Polen und Litauen um 1500 // Hofkultur der Jagiellonen und verwandter Fürstenhäusern // The Culture of the Jagellonian and Related Courts / Hg. v. Borkowska U. u. Hörsch. Ostfildern, 2010. S. 45–56.

652

Gerevich L. Iohannes Fiorentinus und die pannonische Renaissance // Acta Historiae Artium Academiae scientiarum Hungaricae. Budapest, 1959. Bd. 6. S. 5–338.

653

Miłobiędki A. L'influence de ’Europe Centrale et de l’Italie sur l’architecture de la Pologne méridionale (1430–1530) // Acta historia artium, tomus XIII. Budapest, 1967. S. 69–80.

654

BiaŁostocki J. Die Kunst Ренессанса in Polen // Die Renaissance im Blick auf Nationen Europas / Hg. v. Georg Kauffmann. Wiesbaden, 1991. S. 295.

655

DaCosta Kaufmann Th. Op. cit. S. 61.

656

Miłobiędki A. Op. cit. S. 72.

657

Białostocki J. Die Kunst Ренессанса in Polen. S. 293.

658

Об иконографии: Imorde J. Träumende Prälaten. Zu einer «invenzione» Andrea Sansovinos // Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europäischen Dynastie an der Wende zur Neuzeit / Hg. v. Dietmar Popp, Robert Suckale. Nürnberg, 2002. S. 375–383.

659

О политической подоплеке и иконографии надгробных памятников Сансовино: Zitzlsperger P. Die Ursache der Sansovinograbmäler in S. Maria del Popolo (Рим) // Tod und Verklärung. Grabmalskulptur in der Frühen Neuzeit / Hg. v Arne Karsten und Philipp Zitzlsperger. Köln; Weimar; Wien, 2004. S. 91–113.

660

Zitzlsperger P. Op. cit. S. 104.

661

Альберти L.B. Zehn Bücher über die Baukunst / Hg. v. Max Theuer. Wien; Leipzig, 1912 (Nachdruck Darmstadt 1991). Buch 8. S. 439–441.

662

Zitzlsperger P. Op. cit. S. 107–108.

663

Ibid. S. 91.

664

Białostocki J. The Art of the Renaissance. S. 53. Имена скульпторов, которым приписывается авторство, колеблются между Береччи и Падовано, так как Падовано получил от Боны Сфорцы поручение выполнить надгробие Петра Гамрата. Оно должно было стать повторением надгробия Томицкого.

665

Białostocki J. The Art of the Renaissance. S. 52–54.

666

Łoziński J. Grobowe Kaplice kopułowe w Polsce 1520–1620. Warszawa, 1973.

667

Karpowicz M. Rzezba okolo roku 1600–1630 // Sztuka około roku 1600. Warszawa, 1974. S. 51–74. Карпович обнаруживает с 1600 по 1630 год шесть типов надгробных скульптур.

668

Об иконографии: Langer A. Residenzfunktion – Residenzwechsel: Krakau und Ujazdów/Warschau zur Zeit von Bona Sforza und Anna Jagiellonka // Dmitrieva M., Lambrecht K. (Hg.). Krakau, Prag und Wien. Funktionen von Metropolen im frühmodernen Staat. Stuttgart, 2000. S. 59–75.

669

Ср. Флоренция: гробница Леонардо Бруни в церкви Санта-Кроче, ок. 1448–1450, надгробие кардинала Португальского в С. Миньято аль Монте, 1461–1466.

670

Labuda A.S. Der Künstler im Osten um 1500. Ansichten und Forschungsmodelle / Popp D., Suckale R. (Hg.). Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europäischen Dynastie an der Wende zur Neuzeit. Nürnberg, 2002, S. 19–25, здесь S. 21.

671

Chrzanowski T. «Neogotyk okolo roku 1600». Proba interpretacji. In: Sztuka okolo roku 1600. Warszawa, 1974. S. 75–112. См. также: Tietze H. Das Fortleben der Gotik durch die Neuzeit // Mitteilungen der K.K. Zentral-Kommission für Denkmalpflege. 1914. № 13. S. 203.

672

Tworek S. Rozkwit miasta. Renesans // Dzieje Lublina. Proba syntezy, 1. Lublin, 1965. S. 80–112, здесь S. 81–86.

673

По подсчетам за 1583–1650 годы, в их числе было 184 немца, 145 итальянцев, около 50 венгров, 39 шотландцев, 30 французов, 22 армянина (Ibid. S. 83) со ссылкой на: Szewczyk R. Ludność Lublina (1583–1650). Lublin, 1947. S. 38, 54, 59, 87, 97, 101.

674

Tworek S. Op. cit. S. 97.

675

Bernatowicz T. Rola Lublina w architekturze sakralnej wielkiego księstwa litewskiego w XVI–XVII wieku // Sztuka ziem wschodnich Rzeczpospolitej XVI–XVIII w. / Отв. ред. Jerzy Lileyko. Lublin, 2000. S. 15–26, здесь S. 16.

676

Majewski K. O działalności kilku muratorów lubelskich z lat 1571–1625 // Sztuka około roku 1600. S. 170–199, здесь S. 181.

677

Tworek S. Op. cit. S. 105.

678

Gawarecki H. Kultura artystyczna miasta w okresie renesansu // Dzieje Lublina. S. 113–119, здесь S. 117; Tatarkiewicz W. Typ lubelski i typ kaliski w architekturze kościelnej XVII w. // Prace Komisji Historii Sztuki. Kraków, 1937–1938. Bd. 7.

679

Bernatowicz T. Op. cit. S. 16.

680

Kurzątkowska A. Rzeźba pińczowska na Lubelszczyźnie // Sztuka około roku 1600. S. 153–177.

681

Ibid. S. 167.

682

Labuda A.S. Die künstlerische Beziehung Polens zum deutschen Reich im späten Mittelalter. Krakau und Süddeutschland // Das Reich und Polen: Parallelen, Interaktionen und Formen der Akkulturation im hohen und späten Mittelalter / Unter Mitwirkung v. Alexander Patschovsky hg. v. Thomas Wünsch. Ostfildern, 2003. S. 1–20, здесь S. 20.

683

Hajuk I. Die armenische Mariä-Entschlafungskathedrale in Lemberg // Die Kunst der Armenier im Östlichen Europa / Hg. v. Marina Dmitrieva u. Bálint Kovàcs. Köln; Weimar; Wien, 2014. S. 113–125; Халпахчан О. Сооружения армянской колонии во Львове в XIII – начале XVIII века // Архитектурное наследство. 1979. № 27.

684

Lozinski W. Sztuka lwoska v XVI i XVII wieku. Lviv, 1901; Kozubska O. Renaissance Architecture in Lviv: An Example of Mediterranean Cultural Import // The International Journal of Euro-Mediterranean Studies. 2009. Vol. 1. S. 193–221.

685

Kozubska О. Op. cit. S. 199.

686

Scamozzi V. L’idea dell’architettura universale. Venezia, 1612, s.p. В этой же книге Скамоцци описывает проект загородного дома в Польше для графа Збараского. В нем он учитывал особенности сурового климата, оборонительные задачи и, главное, особый вкус заказчика.

687

О европейской рецепции Кастильоне см.: Burke P. The Fortunes of the Courtier: The European Reception of Castiglione’s Cortegiano. Penn, 1995.

688

Многоязычие вообще было характерной чертой придворного круга. Так, король Сигизмунд Август, сын итальянки, владел, кроме польского языка, еще и итальянским, латынью и славянскими языками. Эрцгерцог Фердинанд владел, кроме чешского, и польским языком, так же как и его братья и сестры. Ведь его мать, королева Анна, была сестрой польского короля Сигизмунда Старшего.

689

Например: «Стоит поляку провести какое-то время в путешествиях, как тут же, по возвращении, он желает говорить только на языке той страны, где он провел несколько мгновений. Был он в Италии, после каждого слова он говорит: Signor! Съездил он во Францию: parmafoi; в Испанию – nosotros cavalieros. Очень часто тот, кто даже не побывал в Богемии, а только переехал силезскую границу, хочет говорить только по-богемски. И один бог знает, что это за богемский язык, на котором он беседует. Когда же ему говорят, что он должен лучше говорить на своем родном языке, то он отвечает, что забыл свой язык или же что родной язык кажется ему корявым» (Lukasz G. Dworzanin polski. Kraków, 1566).

690

Миляева Л. С. Переддень барокко // Мистецтвознавство України: Збірник наукових праць. Выпуск перший. Kiew, 2000. С. 27–48, здесь С. 36–37; Krynicka M., Wierzbicki M. Octaviano Mancini, architekt wsłuzbiem etropolity Piotra Mohyly [Octaviano Mancini, ein Architektim Dienstedes Metropoliten Piotr Mohyla] // Rozprawyisprawozdania Museuma Narodowegow. Krakowie. 1959. № 5. S. 22–39.

691

Febvre L. Leben in der französischen Renaissance. Berlin, 2000. S. 79.


Рекомендуем почитать
Феноменология русской идеи и американской мечты. Россия между Дао и Логосом

В работе исследуются теоретические и практические аспекты русской идеи и американской мечты как двух разновидностей социального идеала и социальной мифологии. Книга может быть интересна философам, экономистам, политологам и «тренерам успеха». Кроме того, она может вызвать определенный резонанс среди широкого круга российских читателей, которые в тяжелой борьбе за существование не потеряли способности размышлять о смысле большой Истории.


Дворец в истории русской культуры

Дворец рассматривается как топос культурного пространства, место локализации политической власти и в этом качестве – как художественная репрезентация сущности политического в культуре. Предложена историческая типология дворцов, в основу которой положен тип легитимации власти, составляющий область непосредственного смыслового контекста художественных форм. Это первый опыт исследования феномена дворца в его историко-культурной целостности. Книга адресована в первую очередь специалистам – культурологам, искусствоведам, историкам архитектуры, студентам художественных вузов, музейным работникам, поскольку предполагает, что читатель знаком с проблемой исторической типологии культуры, с основными этапами истории архитектуры, основными стилистическими характеристиками памятников, с формами научной рефлексии по их поводу.


Творец, субъект, женщина

В работе финской исследовательницы Кирсти Эконен рассматривается творчество пяти авторов-женщин символистского периода русской литературы: Зинаиды Гиппиус, Людмилы Вилькиной, Поликсены Соловьевой, Нины Петровской, Лидии Зиновьевой-Аннибал. В центре внимания — осмысление ими роли и места женщины-автора в символистской эстетике, различные пути преодоления господствующего маскулинного эстетического дискурса и способы конструирования собственного авторства.


Ванджина и икона: искусство аборигенов Австралии и русская иконопись

Д.и.н. Владимир Рафаилович Кабо — этнограф и историк первобытного общества, первобытной культуры и религии, специалист по истории и культуре аборигенов Австралии.


Поэзия Хильдегарды Бингенской (1098-1179)

Источник: "Памятники средневековой латинской литературы X–XII веков", издательство "Наука", Москва, 1972.


О  некоторых  константах традиционного   русского  сознания

Доклад, прочитанный 6 сентября 1999 года в рамках XX Международного конгресса “Семья” (Москва).


Тысячелетнее царство (300–1300). Очерк христианской культуры Запада

Книга представляет собой очерк христианской культуры Запада с эпохи Отцов Церкви до ее апогея на рубеже XIII–XIV вв. Не претендуя на полноту описания и анализа всех сторон духовной жизни рассматриваемого периода, автор раскрывает те из них, в которых мыслители и художники оставили наиболее заметный след. Наряду с общепризнанными шедеврами читатель найдет здесь памятники малоизвестные, недавно открытые и почти не изученные. Многие произведения искусства иллюстрированы авторскими фотографиями, средневековые тексты даются в авторских переводах с латыни и других древних языков и нередко сопровождаются полемическими заметками о бытующих в современной истории искусства и медиевистике мнениях, оценках и методологических позициях.О.


Очерки поэтики и риторики архитектуры

Как архитектору приходит на ум «форма» дома? Из необитаемых физико-математических пространств или из культурной памяти, в которой эта «форма» представлена как опыт жизненных наблюдений? Храм, дворец, отель, правительственное здание, офис, библиотека, музей, театр… Эйдос проектируемого дома – это инвариант того или иного архитектурного жанра, выработанный данной культурой; это традиция, утвердившаяся в данном культурном ареале. По каким признакам мы узнаем эти архитектурные жанры? Существует ли поэтика жилищ, поэтика учебных заведений, поэтика станций метрополитена? Возможна ли вообще поэтика архитектуры? Автор книги – Александр Степанов, кандидат искусствоведения, профессор Института им.


Искусство аутсайдеров и авангард

«В течение целого дня я воображал, что сойду с ума, и был даже доволен этой мыслью, потому что тогда у меня было бы все, что я хотел», – восклицает воодушевленный Оскар Шлеммер, один из профессоров легендарного Баухауса, после посещения коллекции искусства психиатрических пациентов в Гейдельберге. В эпоху авангарда маргинальность, аутсайдерство, безумие, странность, алогизм становятся новыми «объектами желания». Кризис канона классической эстетики привел к тому, что новые течения в искусстве стали включать в свой метанарратив не замечаемое ранее творчество аутсайдеров.


Искусство кройки и житья. История искусства в газете, 1994–2019

Что будет, если академический искусствовед в начале 1990‐х годов волей судьбы попадет на фабрику новостей? Собранные в этой книге статьи известного художественного критика и доцента Европейского университета в Санкт-Петербурге Киры Долининой печатались газетой и журналами Издательского дома «Коммерсантъ» с 1993‐го по 2020 год. Казалось бы, рожденные информационными поводами эти тексты должны были исчезать вместе с ними, но по прошествии времени они собрались в своего рода миниучебник по истории искусства, где все великие на месте и о них не только сказано все самое важное, но и простым языком объяснены серьезные искусствоведческие проблемы.