ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՅ-ԱՍՈՐԵՐԵՆ
ՏԱՊԱՆԱՔԱՐԻ (ԿԱՅՐԱԿԻ) ՄԱՍԻՆ
Ամփոփում
1892 թ. Ռուսաստանի Կայսրական հնագիտության հանձնաժողովի ձեռնարկած հետազոտությունների շնորհիվ հաջողվել է հայտնաբերել Պիշպեկի (այսժմ՝ Բիշկեկ) միջնադարյան քրիստոնեական գերեզմանոցում մի տապանաքար՝ կայրակ՝ հայ-ասորերեն վիմագրությամբ: Ռուս գիտնական Նիկոլայ Պանտուսովի գտածոն 1893 թ. ուղարկվել է Սանկտ-Պետերբուրգ, որտեղ հետազոտությունը շարունակել է հայտնի հայագետ Ն. Մառը: Նա կարողացել է պարզել ոչ միայն կայրակի վրա նշված հանգուցյալի անունը, այլեւ կարդալ տարեթիվը՝ ԷՃՀՊ (համապատասխանաբար` 1323 թ.): 1895 թ. Ն. Մառի հոդվածը թարգմանել է Ն. Ադոնցը եւ հրապարակել «Հանդես Ամսորեայ»-ում: Այնուհետեւ կայրակի հետքերը կորչում են: Երկար տարիներ գտածոյին վերաբերող աշխատանքներում շարունակվում էր նշվել միայն Ն. Մառի հոդվածը: Միայն 2013 թ. է հայտնի դառնում կայրակի գտնվելու վայրը:
Կայրակը 1952 թ. ներմուծվել է Պետական Էրմիտաժի Կովկասի, Իրանի և Միջին Ասիայի բաժին` СКи-1168 գույքագրման համարի տակ: Մինչ այժմ` 2015 թվականի տվյալներով այն երբեք չի հրապարակվել կամ մասնակցել որեւէ գիտական ցուցադրման:
Կայրակի հետագա հետազոտությունները թույլ կտան հասկանալ, թե ինչ ճանապարհով են հայ քրիստոնյանները հասել արեւելյան աշխարհի օյկումենա XII-XIII դարերում:
EVIDENCE ON THE KAIRAK WITH
ARMENO-SYRIAC INSCRIPTIONS
Summary
An exceptional gravestone or kairak with armeno-syriac inscription was found near the Pishkek (Bishkek) medieval Christian cemetery during the archaeological expedition managed by the Russian Imperial Archaeological Commission in 1892. In 1893 Russian scholar Nikolai Pantusov’s finding was sent to Saint-Petersburg, where famous armenologist Nicholas Marr continued translating the inscription. He succeeded to decipher both the name and date from the stone which corresponded to the 1323 year A.D.
N. Marr’s article was translated and published by N. Adonts in 1895 in Armenian-language journal “Handes Amsorea”. Later the traces of kairak were lost. For the entire 20th century the only evidence about the Pantusov’s kairak remained Marr’s 1894 paper. Only in 2013 the place of kairak was rediscovered by R. Giney. First indication about the artifact appeared in registration book in 1952 under the under the СКи-1168 inv. number at State Hermitage Museum’s storage. By nowadays the kairak has never been put in catalogues and has never seen the light of any exhibition.
Kairak’s further researches could shed more light on the question how the Armenians travelled to Central Asia in12th-13th centuries AD.
