Учебник белорусского языка - [23]

Хварэць жыватом, сэрцам — болит живот, сердце.

У мяне баліць галава, жывот. — У меня болит голова, живот.

На што вы скардзіцеся? Што вас турбуе? — На что вы жалуетесь? Что вас беспокоит?

У мяне насмарк (катар), частая чыхаўка, кашаль, баліць у грудзях. — У меня насморк, частое чихание, кашель, болит грудь.

Удыхніце глыбока, затым выдыхніце. — Вдохните глубоко, потом выдохните.

Адкрыйце рот. — Откройте рот.

Якая ў вас тэмпература? — Какая у вас температура?

Вось рэцэпт. Будзеце прымаць лякарства па сталовай лыжцы нашча. — Вот рецепт. Будете принимать лекарство по столовой ложке натощак.

Вы павінны паляжаць у ложку. — Вы должны полежать в постели.

На што вы хварэлі ў дзяцінстве? — Чем вы болели в детстве?

Шкарлятына — скарлатина.

Краснуха — краснуха.

Жаўтуха — желтуха.

Запаленне лёгкіх — воспаление легких.

Атручэнне — отравление.

Страціць прытомнасць — упасть в обморок.

Апёк — ожог.

Пухліна — опухоль.

Сардэчны прыпадак — сердечный приступ.

Болепатольны сродак — болеутоляющее средство.

ТЕКСТ

Саманадзейны Конь

Меў нейкі Селяні н мізэрнага Каня —

3 сабаку можа, так, мо, з добрае шчаня.

Малому веліччу быць хочацца заўсёды, —

У мацеры-прыроды

Такі спрадвеку ўжо закон.

Так вось і гэты Конь…

Яно не ганьба хоць — сабе дабра жадаць,

Але ў Каня ўжо, як відаць,

Жаданне ў манію вялічча перайшло.

І стаў ён скардзіцца на ўсё сяло:

І «і-га-га», і «і-го-го!» —

Хамут нібы не для яго.

— Я сам, — іржэ, — такі каніска,

А вось хамут, дык жарабячы блізка —

Не засупоніўшы, і то ён нават цесны:

Ні ўлезці мне ў яго, ні вылезці — хоць трэсні!

У горад Селянін прыехаў на кірмаш.

І вось убачыў тут асілак наш,

Што грузныя ламавікі

Пудоў на сто вязуць мукі.

 — Ну вось цяпер ці бачыш ты, —

Пытае ён гаспадара, —

Якія ў коней хамуты?

Табе б купіць даўно пара

Хоць трошкі большы для мяне,

І я б за іх цягнуў тады ўдвайне:

Не сто пудоў, а цэлых дзвесце.

Тут, каб Каню свайму давесці,

Што гэта глупства і мана,

Каб выгнаць, зноў жа, наравы

3 дурной канёвай галавы,

Той гаспадар і просіць фурмана,

Каб ён у воз вялікі свой запрог яго каняку.

Фурман гатоў за пэўную падзяку, —

Асілак наш ужо ў вялікі м хамуце.

Ахвоты той хамут хоць шмат яму паддаў,

Але тут здарыўся скандал:

Пралезлі праз хамут канёвы персі й ногі,

І затрымаўся ён аж ледзь на жываце.

А тут яшчэ пракляты воз

І з месца не скрануць — як да зямлі прырос.

І просіць у бядзе наш дурань дапамогі.

3 тае пары другога хамута

Не патрабуе Конь ніколі;

Свайго яму якраз даволі,

Хамут стаў — проста любата.

Мне часта крыкуны мільгаюць у вачах —

Да славы прагныя, ды вузкія ў плячах.

(К. Крапіва)

Лексический комментарий к тексту

шчаня — щенок

велі ч — предмет очень больших размеров, громадина, махина

спрадвеку — нспокон веков

ганьба — порок

жадаць — желать,

жаданне — желанне

скардэіцца — жаловаться

нібы — будто бы

каніска — очень большой конь

нават — даже

асілак — богатырь, силач, часто встречаетсяв народных сказкахдля названия доброго сильного героя

гаспадар — хозяин

давесці — доказаць, показать

мана — ложь, вранье

наравы — обычно употребляется только в ед. ч.: нораў —нрав, норов

фурман — кучер, возница

пэўная падзяка — определенная благодарность

ахвота — охота, желание

здарыцца — случиться

затрымацца — задержаться

ледзь — едва, еле

скрануць — сдвинуть

дапамога — помощь

даволі — достаточно

прагны — жадный

Упражнення

1. Выпишите из текста слова, в которых глухие согласные звуки встречаются в конце слова, учитывая, что звонкие в этой позиции произносятся как глухие Затем выпишите слова с глухими согласными перед гласными Какие согласные не встретились ни одного раза?

Ад Віцебска да Канашоў, цераз раённы цэнтр, — восемдзесят кіламетраў. Аднак у словах «мы дабраліся» няма перабольшання: на ўвазе маюцца апошнія кіламетры нізкай дарогі, лясной, палявой ды вясковай, страшэнна разбалочанай за некалькі дзён залішне шчодрых дажджоў.

На такой дарозе мы і сустрэлі патрэбнага нам старшыню сельсавета. Ехаў кудысьці на матацыкле.

І вось сядзім у яго кабінеце, быццам апусціўшыся ў светлую цішыню, пасля дажджоў зноў залітую сонцам. Цішыню гэтую яшчэ больш падкрэслівае час ад часу далёкі гул якога-небудзь наземнага або, яшчэ радзей, нябеснага матора. І не чуваць з альховых кустоў салаўінае песні, якая і тут нас сустрэла, быццам усё адна, тая самая ўсюды. Усё гэта цяпер за вокнамі, дзе млеюць у парнасці старыя сосны і густа буяе над балацінкай алешнік.

А ў нашай светлай цішыні нябачна зудзіць разгубленая аса і шархаціць на стале магнітафон.

Васіль Іванавіч, чарнявы, спаважны мужчына, расказвае.

(А. Адамові ч, Я. Брыль, У. Калеснік)

2. Спишите, вставляя пропущенные буквы. Написание обоснуйте.

Ка… ка (з, с), лі…ба (дж, ч), мала…ьба (бз, ц), про…ьба (з, с), пі…ьмо (з, с), вя…ьмо(з, с), даро…ка (ж, ш), лы…ка (ж, ш), ра…ьба (з, с), бара…ьба (дз, ц), пры…ба (з, с), вы…па (з, с), сне… (г, х), сто… (г, х), мо… (г, х), хле… (б, п), стоў… (б, п), лозун… (г, х), ра… кор (б, п), а…сюль (д, т), ксён… (дз, ц), ва…зал (г, к), фу…бол (д, г), баске…бол (д, т), ру…зак (г, к), бры…ка (д, т), ві… (зг, ск), мо… (зг, ск), вітра… (ж, ш), калодзе… (ж, ш), но…ьбіт (з, с), а…лівацъ(д, т), а… біць (д, т), …арганізаваць (з, с), …рабіць (з, с), а…ваяваць (д, т)