Учебник белорусского языка - [25]
При словообразовании, если словообразующая основа заканчивается на [т], [к], [ц], [ч], а суффикс начинается с [с], то в произношении возникает звук [ц], который передается и на письме:
брат + ск + і = брацкі, студэнт + ск == студэнцкі
казак + ск + і = казацкі, сваяк + ск + і = сваяцкі
купец + ск + і = купецкі, агент + ств + а = агенцтва
ткач + ств+ а = ткацтва, глядач + ск + і = глядацкі
Прилагательное грэцкі обычно употребляется в значении «приготовленный из гречки» (грэцкая мука) и в некоторых сложных названиях (грэцкі арэх). С Грецией и греками соотносится прилагательное грэчаскі (грэчаская мова).
Если основа заканчивается на [д], то при словообразовании в устной речи также произносится [ц], но на письме д сохраняется: горад + ск + і = гарадскі [гарацкі], сусед + ств + а = суседства [сусецтва].
СЛОВА И ВЫРАЖЕНИЯ
Гасцініца — гостиница.
Адміністратар, адмнністрацыя — администратор, администрация.
Паверх — этаж.
Дзяжурная па паверсе — дежурная по этажу.
Пакаёўка — горничная.
Нумар, аднамесны нумар — номер, одноместный номер.
Люкс — люкс.
У вас ёсць свабодныя месцы? — У вас есть свободные места?
Мне пажадана нумар на дваіх з ваннай. — Мне нужен номер на двоих с ванной.
Усе пакоі з ваннымі занятыя. — Все комнаты с ванными заняты.
Ваш нумар на сёмым паверсе. — Ваш номер на седьмом этаже.
Колькі я павінен за пражыванне? — Сколько я долженза проживание? — Дзвесце пяцьдзесят рублёў, у тым ліку броня пяцьдзесят рублёў. — 250 рублей, в том числе 50 рублей броня.
Пакажыце, калі ласка, пашпарт і камандзі роўку (камандзіровачнае сведчанне). — Покажите, пожалуйста, паспорт и командировку (командировочное удостоверение).
Запоўніце, калі ласка, карту госця. — Заполните, пожалуйста, карту гостя.
Вось ключ ад вашага нумара. — Вот ключ от вашего номера.
Калі ласка, ключ ад нумара семсот дваццаць пятага. — Пожалуйста, ключ от номера 725.
Змяніце, калі ласка, бялізну. — Смените, пожалуйста, белье.
Ці можна папрасаваць кашулю? — Можно ли погладить рубашку?
Прас у пакоі 730. — Утюг в 730-й комнате.
Я ад'язджаю раніцай. Пабудзіце мяне, калі ласка, у 5 раніцы. — Я уезжаю утром. Разбудите меня, пожалуйста, в 5 утра.
Хачу з вамі разлічыцца. Колькі з мяне? — Хочу с вами рассчитаться. Сколько с меня?
Я двойчы гаварыў па тэлефоне з Масквой. — Я дважды говорил по телефону с Москвой.
Прашу даць мне рахунак за пражыванне. — Прошу дать мне счет за проживание.
ТЕКСТ
Жылі сабе па абодвух канцах балота Журавель і Чапля.
После стала і м надта маркотна жыць, і вот уздумаў Журавель да Чаплі ў сваты ісці. Ціпяху, ліпяху, сем вярстоў па маху, цераз бор ды ў Чапляў двор.
— Як маешся, Чапля?
— Здароў, Журавель.
— Ці не пойдзеш, Чапля, за мяне замуж?
— А твае ногі доўгі, пер'е каротка; дужа ты брыдкі… Ідзі сабе, дзе быў!
Журавель перабраўся ізноў цераз балота дый прыйшоў у свой двор.
Раздумалася Чапля, што за Жураўля замуж не пайшла. «Дай, — кажа, — пайду да яго і перапрашу.»
Ціпяху, ліпяху, сем вярстоў па маху, церазбор ды ў Жураўлёў двор.
— Здароў, Журавель!
— Як маешся, Чапля?
— Вазьмі мяне замуж за сябе.
— Твая шыя доў га, і сіня, і крывая, і сама ты гарбатая, такой мне не патрэбна.
Хаця было і стыдна, аднак Чапля паплялася цераз бор назад у свой двор.
Шкода стала Жураўлю, што не ўзяў Чаплю бедную, і зноў пайшоў ён тою самаю дарогаю. Ціпяху, ліпяху, сем вярстоў па маху…
Так цэлы век свой хадзілі яны адзін да аднаго ў сваты, і так па абодвух канцах балота асталіся іх хаты.
(Народная казка ў апрацоуцы Цёткі (А. Пашкевіч)
маркотна — грустно, уныло, тоскливо
чапляў, чаще чаплін — цаплин
як маешся? — тип приветствия — как живешь?
брыдкі — некрасивый, безобразный, уродливый, отталкивающий
ізноў — снова
перапрасіць — извиниться, здесь: перепросить
не патрэбна — не надо
1. Выпишите из текста вначале слова, в которых происходит ассимиляция шипящих и свистящих согласных в случаях, когда она передается, а затем когда не передается на письме
Як пушчаны некім, імпэтнай стралой памчуся ўгару. (3. Бядуля) Меркавалася зняць варту без шуму, для гэтага былі вылучаны людзі, аднак тут, відаць, у некага выйшла памылка. (А. Кулакоўскі) Я не буду доў га, зараз жа вярнуся, трошачкі на рэчцы ў санках паважуся. (Я. Колас) Шугае полымя бурліва, а іскры-зорачкі шчасліва бягуць-плывуць бліскучым роем угору ў голькі к тоўстым хвоям і ў верхавінах прападаюць, бы вочкі плюшчаць, паміраюць. (Я. Колас) Улавіўшы цікаўны і у той жа час сарамлівы позірк карых вачэй, Антон наважыўся быў штосьці сказаць, але дзверы ўжо расчыніліся, і дзяўчына знікла ў кабіне. (А. Стаховіч) Расштурхаў Сцёпка грамаду і бліжэй да стала праціснуўся. (Я.Колас) Езджу па рэспубліцы часта. (З газет) Стук колаў усё набліжаўся, і, нарэшце, са змроку пачала вылучацца цёмная пляма фурманкі. (К. Крапіва) Яна з імі [кветкамі] няньчылася паводле пор году: вясною — бэз, летам — ружы, аж зімой — вазоны. (3. Бядуля) А бацька, сівы і яшчэ жвавы клапатун, цюкае непадалёку сякерай — шчапае на калодцы дровы. (М. Ракітны) Сухі, ледзь чутны шчаўчок пачуўся ў пакоі — патрон даў асечку.
