Бурятские народные сказки. Бытовые - [149]

— Ши намайе туршайш, үхэри бариһан хойно үхэр шинии хаана ошохым? Худалаар хэлээш, — гэнэ.

Тиихэдэн тэрэ баян хүн тайшаа үбэгэндэ хараалгаад: "Худалаар хэлэһэн ёродоо түрмэдэ орохош, — гэнэ. — Улаан бур-гааһан ураг шинии бэшэ, тайгын бургааһан танил шинии бэшэ, нюргайш шуһа гарсара сосёо һаа болихолши худалаар хэлэхэеэ". Баян хун морёо унаад, үхэр үбээеэр гэр тээшээ бусана. Бусапан хойнонь Муу Баанси тайшаа үбэгэндэ ороно. Тайшаа убэгэн һурана:

— Зяа, хэр зугаалжа ерэбэш?

— Баа үбээ, долоон хоног соо зугаалбаб.

— Тэрэ баян хуни гунан үхэри яахай хулуугааш? Тиихэдэ муу Баанси хэлнэ:

— Тайшаа убэгэн, булагай уһа худхаа үбээ хада, булан-хайр гарха үбэйма. Муу Баансиин хулуугаа убээ хада, хулу-ушан хаанаһайм, — гэнэ. Тиижэ тайшаа үбэгэн Муу" Баансида тороод, тажаганса неэгээд, Муу Баансиин толгойе эльбээд: "Энэ байсангаа дуупыштаа", — гээд эльгэбэ.

Муу Баанси тэрэ байсангаа ехэ гоёор барижа дууһаад байхадан, хатуу арсияа үгэжэ, тарган мяхаа идюулэжэ хуб-салуулажа, мунгэ угэжэ: "Тиижэ унаһан гараһан нютагтаа гаража амарыштаа", — гэнэ.

Тиижэ Муу. Баанси хубсалажа, мүнгэтэй болжо, тайшаа убэгэйе торгожо, мүнөө болсо хэлүүлэн дурдуулан байнал.

77. ЯЛА

Эртэ урда сагта нэгэтэ Яла гэжэ хун тээрмэдэ ошоо. Тээрмэдээ һүня хуреэд талхаяа буулгаад, нэгэ мангадта хонохоёо ошоо Тэрэ квао тира дань, гэрээнь тойроод олон амитад байба Эдэ амитад хулгайшад байжа, амбаарайнь уудые домкраадаар уЬгээд, орхо хуугээ олжо ядажа байгаа. Тэрэ хунэй ойрын ошохо-донь: "Ши энээ уруу оро, биде олзонпоонь хубаалдахабдн", — гэнэ. Яла олон амитадһаа айхадаа саглаасяа үгөөд, амбаар соо оробо. Орходонь, амбаар дуурэн мяха, топо, гульмэ ха-нада улгээтэй байба. Байһан юумыень хуу ообордожо дүүр-гэжэ байхадань, газаа байгаашад юумыень гаргаад, домкраа-даа табижархёод, гуйлдэжэ арилшаба.

Тэрэ хун улээ амбаар соо харанхыда. Амбаар соогуурна УРУУ өөдэ ябжа ябжа эсээд, доошоо һуушаба. Тамхяа татажа байтарни, спичкын гал гүлмэдэнь аһашоо. Амбаарынь хуу дурэжэ захалаа. Үүдэнэй холоод дуржэ унашахаа байба. тэрэ һамаанда Яла гуйжэ ой уруу ошобо. Хунууд шууяа гарган гуйлдэжэ ерээд, унтаргаахаяа забданад. Яла ШШЩЙ шугы, соогуур, харгыгаар. Гэнтэ харан, гэхэдэнь. ^0РГ0Й хүрэтэр галУ дурэжэ байгаа. Тэдэнэй ойро ошобо. Ошходонь Үнөөхи хулгайшадиинь байба. Өөрынгөө мориео танишаоа

— Мориимни угэгты, ябхамни. "LrtAU ихэбди, — гэжэ

— Бу мэндэ, бидэ шамда энэ олзоһоон ухзоди.

нэгэ тоһотой боошхо хооһолжо ВШ гаргаад, тэрэ ху-Яла хүлеэн хүлеэнэ. Тоһотой боошхо о г v'ЖМ$ Ш№ ниие досоонь хээд хабхуултёо." ШОНо тоһоной баД. Тэрэнэй боошхо соогоо пуужа ц к забхараарня Үнэрөөр боошхынь долёожо байба. Щ J алдаад гүйбэ хээд, шоные һүүлһээнь баришаба. шин Щ

боошхо хүн хоерые шэрээд. Гүйнэ, гүйнэ һүүлыень табиногой. Хэдышье саг соо гүйжэ ябатараа. боошхонь түгсздэ тороод бадаршоо. Тэрэ хүн гараад, гэртээ моришьегүй, талхашьегүй бусаа юм гэхэ.

78. МОЛОНТОЙ ҮБЭГЭН

Урдани сагта Молонтой гэжэ үбэгэн яба-Нан гэхэ. Хүйлэн хүхэ бухатай байгаа

ха Тэрэ буха унаад Эрлэн хаанда ошохо гэжэ ябаба.

Харгуйгаар ябажа ябахадан урдаһаан Альбаша хара хү-бүүн золгобо. Алтан шарга мори унаһан юмэ.

— Мэндээ, Молонтой үбэгэн! Хаа хүрхэеэ ябаабта, Молонтой үбэгэн?.J

— Эрлэн хаанда ошожо, газар дэлхэй мэдаээр зарлиг

абаха гэжэ ябанаб.

— һм… газар дэлхэй мэдэхээр зарлиг абахамни гэнэ

гүүш?

— Тиимэ, тиимэ, хүбүүдэй үри!

— Бишни бапа тиимэ панаатай ябанаби. Шимни ехээр үбэгэрөөд байнаш. Газар дэлхэйн хаан болжо ялахагүйш. Намайгаа даалгагша болго. Бишни залууб, бүхэб, мэргэм. Шамда а ехэ тупатай байхаби.

— Тэрэ хүүршни ехэ зүбтэй байна даа. Тиибэл хоюулаа хаан болое.

Тиижэ зугаалажа һуутараа, Альбаша хүбүүн. хэлэбэ:

— Минии морин ехэ хурдан, эшэгын мяха эргүүлээгүйдэ, гунан ехэ дайдые гурба эргэхэ, дүнэн ехэ двйдые дүрбэ эргэ-

*э байха.

— Миниишье буха дан юумаһаа таһархагүй байха юм.

Дэлхэй дээрэ хүсэхэ галдан ганса нэгэн байха даа!

— уһм, Һм. Энэ муу муухай бухашни юу хүсэхэ байнабн?

ь°ли, боли, үбэгэн.

Зам, тиигээ пааш, боосоо табилсая.

Табилсая. Юугаар? ГГ" Толгой, толгойгоорон.

ШШ

— Зай, тиимэ, тннмэ.

Хоюулаа rap гараа барилсажа, боосолдобо. Альбаша. хара хубуун морёо унажа, баруун тээшээ ябаба, Молонтой убэгэн я\ун тээшээ ябаха гэжэ бухая а унаба. Альбаша хара хубуун газар тэнгэри хоёрон тэг дундууран бургэд мэтэ бурэлзэжэ, харабсар мэтэ хабталзажа, арбаад нюрга алад барижа, хо-рёод нюрга ходо барижа, хии мэтэ ниидэжэ, сог мэтэ һүрэ-жэ ябашаба.

Молонтой убэгэн байраһаан занлаагүйгөөр бухаяа үргүү-лээд, зуугшээ яарапан толгойень баруугшан харуулаад байба ха.

Альбаша хара хубуун гунан дайдые тойроод, дунэн дай- j дые эргээд ерхэдэн, Молонтой убэгэн мэн хэмдээ байжа] байна.

— Зай, убэгэмнн, яабабта? Байһан газарта а байһаар бай- < аа гуут?

— Юугаа хэлэнэбши?! Бухаймни толгойен харыш, зуун (тээшээ хаража байһан юумаад, баруун тээшээ хаража бай-нал. Яабабши ннхэдээ? Нааданшни шог — нааданай хун бэ-шэби.

— Дэлхэй тойроод ерэбэб гэжэ, хорон худал' хэлэжэ һо-роһо буу-бур юума эндэ. Сэгтэ Сэмбэр уулайн хормойдон орьёл сагаан буга тала дундуураа таһа харбуулаад, шупаа гаража хэбтээ һэн. Түунн саада тээ, шара далайн (хажууда) шандаган, загал ерэһэн хандагай баабгайда барюулаад шупаа гаража, бааяжа хэбтээ һэн. Туунн саада тээ Арсалан (нэгэ) хуниие улдэжэ ябаа пан. Тэдэни хараа гууш?