При неразличении рода возникает оттенок фамильярности:
Здарова, Мікола! Здароў, Марына!Добрага здароўя — официальное приветствие при встрече, когда один из приветствующих — человек немолодого возраста.
Маё шанавáнне (шанаванне) — приветствие с выражением почтительности.
На приветствие отвечают любым из слов или выражений в зависимости от взаимоотношений встречающихся в конкретной ситуации.
Для начала разговора при встрече используются различные формулы вежливости. Наиболее типичными являются следующие:
Як здароўе? Як мáешся? (мáецеся?) Як жывéш-мáешся? Як ты сябé адчувáеш? (адчувáеце?) — Как твое (ваше) здоровье? Как чувствуешь (-ете) себя? Как поживаешь (-ете)?
Як жывéш (жывяцé)? Як жыццё? — Как поживаешь? Как жизнь?
Як спрáвы? Што новага? — Как дела? Какие новости?
Типичный ответ: Дзякую, а як…? — Спасибо, а как…? (затем повторяется вопрос).
Если необходимо вступить в разговор или что-то спро-сить у незнакомого человека, то используются выражения:
— Прабáчце (калí лáска), дзе знаходзіцца… як даéхаць да… — Извините (пожалуйста), где находится… как доехать… — Выбачáйце, калí лáска, дзе знайсцí…— Извините, пожалуйста, где найти…
Азбука не забаўка
Літары
Ад А да Я — Пчолы з дрýжнага рая:
Носяць мёд
У соты вéдаў.
Просяць,
Каб усё ты вéдаў.
Паступова,
Пакрысé
Іх запомніць
Трэба ўсé.
— Агá! — А голас падаé.
А — найвялíкшая павáга,
Бо пачынáецца з яé
Айчына,
Áзбука,
Адвáга.
Беларýсі ўсёй бязмéжжа
Гэта літара хавáе:
Бýльба,
Бéраг,
Белавéжа,
Бор і вышка буравáя.
У чырвоных новых ботах
Бýсел тýжыць па балотах.
Валýн парáіў валунý:
— Падстáў спінý,
А я зірнý,
За плотам далячынь якáя.
Так і вякýюць валуны,
Зраслíся ля слупá яны.
Адзін глядзíць,
Другí чакáе.
Глянь,
Сагнýла даланю,
Г,
Каб змéрыць глыбіню.
Дзе яно,
Глухое дно?
3 галавой Г не відно!
Д зрабíлася, што кáдка.
Тут патрэбна фіззарáдка!
Падагнýўшы смéшна ногі,
Прысядáе да падлогі.
Ехалі вясёла сáні,
Мчáліся тры рысакí.
Е чарнéла за лясáмі
Быццам éлка ў тры сукí.
А над éлкай
Дзве сарокі
Пільнавáлі шлях далёкі,
Ці яшчэ гняздо чыё.
Непасéдныя чысцюлі
Éлку толькі ледзь кранýлі,
З Е раптоўна стáла Ё.
Жáўранак звінíць
над жытам.
Сонца ўстáла з-за лясоў.
Жне камбáйн
З вясёлым спрытам
Промні спéлых каласоў.
Зябка збíўшыся ў камяк,
Падагнýўшы лáпкі,
Зáйка-віславýх абмяк —
Злосны сíвер зябкі.
Вымаўляе 3 завéя,
Так, што нéба ружавéе.
Íскры,
Ад салюта íскры
Пáдаюць на абелíскі.
Каб не меў ты долі горкай,
Пáлі волаты ў баí.
І — як абелíск над зоркай.
Як прамéнь, прамое І.
Крадком ступае пакрысé.
Што за спіною К нясé?
Куды ідзé,
Нясé каго?
Як хочаш,
Сам спытáй яго!
Лáпа льва
Ці ножка лáвы
Злéва так стаíць
Ці спрáва?
Лáпа ў кошкі,
Лáпа ў рысі,
Лепш за лáпы не бярыся!
Моўчкі я і ты ішлí,
А звялí далоні,
Сталі МЫ,
І на зямлí
Смех звінíць сягоння.
3 М — на ўвáзе гэта май
Мáма,
Мір і Свéтлы Май!
Невядома хто парэзаў
На кавáлкі лéсвіцу:
Шмат драбíн
Для ўсіх гарэзаў,
Ды па іх не лéзецца.
У навýку шлях круты —
Не забýдзь пра гэта ты!
Окае, окае
Кола крутабокае,
Бо, падняўшы сотню тон,
Самазвáл бярэ разгон.
3 Белавéжы наш БелАЗ
Возьме ўсіх зуброў за рáз.
Пакýль збірáюць
новы дом
Без гэбля, без сякéры,
Пустýе без дзвярэй праём, просіць:
— Дайце дзвéры!
Рукý пад пáху Р бярэ.
Урáнні росна на дварэ.
Смех ухапíўшы за рукý,
Пабéг Рамáн дагнáць ракý.
3 Р пачынáецца расклáд.
Рабочы час расклáду рад.
Стынуць капытоў сляды
І не выпадкова
Грэе сонца ў халады
Мéсяца падкова.
Хто падкову ўзнёс на нéба,
Зразумéць самому трэба!
Тэлеантэны не ад стрáху
Уздрыгваюць на кожным дáху,
Яны павінны
Штòхвіліны
3 усёй зямлí лавíць навíны.
Запамінáецца адмéнна:
Т — тонкая тэлеантэна.
Убок, угору ад ствалá
Галíнка ціха ў рост пайшлá.
У-у — вые ў нéба воўк зімою
3 ашчэранаю пáшчай злою.
У — запалíлі фáкел звыкла,
І ў той жа момант
Цéмра знíкла.
Фыркае, надзьмýўшы шчокі,
Ф забылася на ўрокі,
Як сур'ёзнай быць такой —
Смех за кожнаю шчакой.
Х — нажнíцы ад знямогі
Выпрасталі рýкі, ногі —
Хай іголка-даўгашыя
Хвартухí даўгíя шые!
Цяпéр ісцí далéй
парá нам.
Ц — цяжкая цыстэрна
з крáнам.
Крыхý павéрнеш кран яшчэ —
Цурок з цыстэрны пацячэ.
Чакáе ўпáрта арляня,
Калí паклíча вышыня.
Квартáл,
Дзе ўзрос за гмáхам гмах,
Нібы арлíных крыл размáх.
Ч вéльмі вáжнае тамý,
Што пачынáе ўсе «чамý»?
Шэпча штосьці шасцярня,
Быццам Ш — яé радня.
І зусíм не для забáвы
Шасцярня скрыпíць зубáмі.
Далічыўшы да шасцí,
Можна ўжо шукáць ісці!
Эх! — Э праходу не даé,
Язык пакáзвае сярдзíта,
Тамý ў канцы шукáй яé,
А не ў пачáтку алфавíта.
Юным стáне чэмпіёнам —
Бач, як гоніць мяч са звонам,
Вýчыць кéмлівасць сваю.
Даланя з мячом, Як Ю.
Ты пяéш і я пяю —
Кожны пéсеньку сваю.
— Я ў канцы быць не магý! —
Выстаўляе Я нагý.
Той, хто якае зашмáт,
Стáвіць сам сябé назáд!
Вéдай,
Да навýк ахвочы,
Áзбука —
Вучэння вочы!
Áзбука —
Ад А да Я —
Спадарожніца твая,
У краíну вéдаў шлях
Пачынáе па складáх.
Са складоў складзéцца слова.
Слова —
Добрых спраў аснова.
(Р. Барадулін)
Лексический комментарий к тексту
вéды — знания
вéдаць — знать
паступова — постепенно
пакрысé — понемногу
трэба — надо
павáга — уважение
айчына — отчизна
чырвоны — красный
бýсел — аист
парáіць — посоветовать
плот — забор
слуп — столб
чакáць — ждать, ожидать
даланя (далонь) — ладонь
зрабíцца — сделаться
быццам — будто, как будто
пільнавáць — стеречь
кранáць — дотрагиваться
на ўвáзе гэта май — имей это в виду
