Учебник белорусского языка - [29]
Звукосочетание [йе] в середине слов передается через е: фае, Маерава, Феербах. Оно сохраняется лишь в начале некоторых географических названий и производных от них: Йемен, йеменка, Иелаўстан, йелаўстанскі.
В звукосочетании [иа] обычно перед [а] в произношении появляется согласный [й]. На письме оно передается через ія (ыя): авіяцыя, акіян, матэрыял, фартэпіяна, матэрыялізм. Написания, иногда встречающиеся в периодической печати, типа матэр'ял, фартэп'яна следует считать отступлением от литературной нормы.
Звукосочетание [йа] передается через [йа] не в начале слова: Мая, Савоя. В начале географических названий и производных от них слов сочетание [йа] сохраняется: Йакахама, йакахамскі. В словах мільярд, мільён и производных от них гласный [і] редуцировался до [й] и потому пишется и соответственно произносится мільярдны, мільярдэр, мільярдэрка, мільённы, мільянер, мільянерка.
В середине многих заимствованных слов встречаются сочетания предшествующих гласных с последующим [у] (-у у-, -ыу-. -іу-, -ау-, -оу-). Существующее правило гласит, что [у] сохраняется в тех случаях, когда образует самостоятельный слог: вакуум, прэзідыум, кансіліум, раунд, соус. Если же [у] самостоятельного слога не образует, то оно переходит в [ў]: аўдыторыя, браўнінг, рангоўт, шпангоўт, накаўт, аўтадафэ, оўн. Правило это сложно для практического применения, поскольку неизвестно, когда [у] образует самостоятельный слог. Поэтому в сомнительных случаях следует обращаться к словарю, учитывая при этом, что наиболее часто [у] переходит в [ў] после гласных [а] и [о]. Сочетание [іу] обычно сохраняется: іудзей. іудаізм, сімпозіум. (однако чаще юда, чем іуда).
СЛОВА И ВЫРАЖЕНИЯ
Дзе вучыцца Ваша дачка? — У школе, у педінстытуце, ва універсітэце, у тэхнікуме, у ВНУ. — Где учится Ваша дочь? — В школе, в техникуме, в пединституте, в университете, в вузе.
Пасведчанне аб няпоўнай сярэдняй школе — свидетельство о неполной средней школе.
Атэстат сталасці — аттестат зрелости.
Ганаровая грамата — Почетная грамота.
Залаты (сярэбраны) медаль — золотая (серебряная) медаль.
Расклад — расписание.
Падручні к — учебник.
Вучэбны дапаможні к — учебное пособие.
Дыплом, дыплом з адзнакай — диплом, диплом с отличием.
Выпіска выніковых ацэнак паспяховасці да дыплома — выписка итоговых оценок успеваемости к диплому.
Дадатак да дыплома — приложение к диплому.
Дзённік, журнал уліку паспяховасці, заліковая кніжка (залікоўка) — дневник, журнал учета успеваемости, зачетная книжка (зачетка).
Сведчанне студэнта — удостоверение студента.
Класны кіраўні к — классный руководитель.
Завуч — намеснік дырэктара — завуч (разг.), заместитель директора.
Спецыялізаваная школа — специализированная школа.
Педагагічная ВНУ — педагогический вуз.
Я хачу перайсці ў спартыўную школу. — Я хочу перейти в спортивную школу.
Мой сын пачаў вывучаць англійскую мову з першага класа. — Мой сын начал изучать английский язык с первого класса.
Колькі гадзін у тыдзень адводзіцца на беларускую літаратуру? — Сколько часов в неделю отводится на белорусскую литературу?
У вашай школе ёсць спартыўныя пляцоўкі? — В вашей школе есть спортивные площадки?
Група прадоўжанага дня — группа продленного дня.
Ці ёсць у вашым горадзе політэхнічны тэхнікум? — Есть ли в вашем городе политехнический техникум?
Я вучуся на трэцім курсе педвучылішча. — Я учусь на третьем курсе педучилища.
Беларускі дзяржаўны універсітэт (БДУ) — Белорусский государственный университет (БГУ).
Гомельскі дзяржаўны універсітэт імя Францыска Скарыны — Гомельский государственный университет имени Франциска Скорины.
Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Янкі Купалы — Гродненский государственный университет имени Янки Купалы.
Выдатні к — отличник.
Навуковыя гурткі — научные кружки.
Дзе знаходзіцца трынаццатая аўдыторыя? — Где находится тринадцат ая аудитория?
Лекцыйны і практычны курс — лекционный и практический курс.
Уступныя экзамены — вступительные экзамены.
Дзяржаўныя экзамены — государственные экзамены.
Студэнцкі інтэрнат — студенческое общежитие.
Вучоба (вучыцца) без адрыву ад вытворчасці — учеба (учиться) без отрыва от производства.
Экзаменацыйная сесія — экзаменационная сессия.
Чытальная зала (чыталка, разг.) — читальный зал (читалка).
Дамашні абанемент — домашний абонемент.
Сярэдняя адукацыя — среднее образование.
Вышэйшая адукацыя — высшее образование.
Міністэрства адукацыі Рэспублі кі Беларусь — Министерство образования Республики Беларусь.
ТЕКСТ
(Урывак)
Нацыянальнае — гэта тое пачуццё, адчуванне канкрэтнай радзімы, якое даецца чалавеку разам з жыццём. Нацыянальны характар, нацыянальны пагляд на рэчы, адчуванне свайго слова перадаецца быццам бы па спадчыне. Вядома ж, абавязковы тут фактар — родная мова, нездарма ў беларусаў яна завецца матчынай, бо маці спявае на гэтай мове першую калыханку, вучыць дзіця першым словам, вучыць яго спазнаваць свет, абжывацца ў свеце, прывучаць свет да сябе і сябе да свету. Мову нездарма называюць душой народа, нацыі Птушка па голасу, народ па мове вызначаецца, адрозніваецца. На працягу дваццатага стагоддзя для беларускай культуры і літаратуры паняцце нацыянальнага не было адназначным. На пытанне Янкі Купалы «А хто там ідзе?» не ўсе на пачатку стагоддзя адгукнуліся: «Беларусы!» Нацыянальная самасвядомасць, самаўсведамленне сябе як нацыі, як народа, абуджаная ў народаў царскай «единой и неделимой России» рэвалюцыяй 1905 года, у беларусаў расла хоць і марудна, але ўпэўнена. Нечуваны ўздым народнага энтузіязму, небывалы рост нацыянальнай культуры ў нас у Беларусі стаў вынікам Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі. Вялікая Айчынная вайна ў сваіх выпрабаваннях загартавала беларускую нацыю, умацавала яе веру ў свае сілы. Заканамерны быў пасляваенны ўздым літаратуры, мастацтва і народнай творчасці. Ды вось бяда: паступова пачалі зачыняцца беларускія школы.
