Бурятские народные сказки. Бытовые - [117]

агша.

— Танилсаһаар таталдаха, харалсаһаар хазалдаха боло-

\TV7" " — у

хомнай гү, үбгэн? — гэжэ мүнөө лама ехэлигээр дуугараад мэхэр мэхэр гэжэ һуугаад, мэхэтэйхэнээр энеэсэгээбэ.

— Үээлсэһөөр үһэ зүһөө таталсаха гэжэ юун байхаб. Ламхай, тиигэжэ муу бү һанагты! Тиигэбэшье хуушан үгэ хубсаһа ландаадаг юм гэлсэгшэ. Та, айлшадайнгаа үүдэ орожо ерэһээр, уран наринаар үгэеэ зохёон хэлэхэдэтнай, урмашан байһаар* мунхаг үбгэн би үгын хошоодо үгэлжэрхибэ хаб. Хүндэтэ лам-хайнар, "сэсэ мэргээрээ" холын сууда суурхажа байһан хадаа намшуу шалиг иимэ үбгэжөөлнүүдые олонто хараһан байхат. Тиимэһээ минии харюу үгэһэн үгэдэ сошохогүй гэжэ ехэтэ най-данаб, — гэжэ мэхэтэйхэнээр' хэлэхэ зуураа, эрьен туһан хой-шоо хараад, сошормогоор дуугарна: "Үгы, битнай яажа бай-набиб! Эй, тэндэ яаһан бэ? Айлшадтаа сай сагаа аягалыт!.. Зай, һуун байсараа хөөрэлдүүжэмди…", — гээд удаань убгэн хойшоо ходорон гараба.

— Яагаашье үргэ аман, үүргэнэ долоогоно хэлэтэй убгэн-тэй дайралдашабиб! Байзалши даа, хүлеэжэ бү яда! Хушууеш-ни хумижархихал байхаб, — гэжэ бүдүүн хара лама зэбүүрхэн һууба,

— Иигээд лэ сэсэ мэргэшүүлнай эхилбэ гү даа? Үбгэмнай яагша ааб? — гэжэ хүдөө нютагай зон һанаа зобонги бай-бад ха.

Сай аягалхынь урда тээ тиимэ нэгэ нэгэ томо эрхинүүдые айлшадтаа тарааба ха. Эгээн дээдэ захада һууһан ламань. маани татан һуухаар намда үгөө байна гэжэ ойлгоод, маани татажа эхилбэ. Удаа тээ һууһан лама эрхииень хүзүүндээ зүүг-шэ бэлэй гү гэжэ һанаад, гүлдэгэд гэжэ хүзүүндээ гүлдэжэр-хибэ. Адаг тээ һууһан гурбадахи ламань юушье мэдэжэ ядапан-даа эрхииень үбэртэлжэрхёод һууба. Эгээ доодо тээ һууһанё моришон хүбүүн эрхииень абаад, шэрээ дээрэ аятайханаар* сахаригтуулаад табиба.

Тэрэнэй-һүүлээр сай орожо ерэбэ. Орожо ерэхэдээ, аяга-нуудынь һууригүй, шоб шобхо оёортойнууд байба. "Халхай, халхай" гэжэ гарнуудаа халаан һуугаад, нэгэ нэгэ аяга сай(арайхан гэжэ бараад, садаашьегүй haa, садаашан боложо, аягануудаа шэрээ дээрэнь хүмэрюулжэрхибэ. Тэрэ бүгэдые* хаража байһан бодолготойхон үбгэн:

— ЛамХайнар, сай бариит! Яагаа зааха… — гэжэ зорюута; гасаалан дуугарба.

— Садаа, садаа, гэртээ эдеэлһээр ябаа һэмди, — гэжэ гурбан ламанар зэргэ дуугарба.

— Харгы замай утые дабажа ерэһзн хадаа, нэгэ бага дунда-ороо бэзэт, — хойшоо эрьен хаража: — Эй, айлшадтаа сайз аягалыт, — гэбэ үбгэн.

Эгээн доодо заха баряад һууһан моришон хүбүүн һууригүй; аягыень эрхи соогоо зохидоор табижа һуугаад, садатараа сай-лажа, аягыень гэдэргэнь бусааба.

Тэрэнэй һүүлдэ ёһотой һууритай аягануудта сай хэжэ, гур

бан ламанарые сайлуулба. Тэрэ гурбан "сэсэ мэргэшүүл" yjtafi-жа сайжа һуугаад, сайень ууһан байба… ♦

Тиигэһээр байсар үдэшын мяхан хоол орохо болобо тэжэ шэрээ заһагдаба.

"Зай, баһа юун гээшэнь орожо ерэгшэ ааб" гэжэ ламанарай һанаашархан һуутарнь, эмээл хазаартай наадаихай морид шэрээ дээрэ' табигдаба ха. Тэрэнэй хажуугаар халбага таба-гу. уд табигдаба.

Нэгэ нэгэ моридые айлшадай урда табяад: — Айлшад, мяха хоол баригты, — гэжэ эдеэ хоол табигша хун хэлээд гараба.

"Энэмнай бапа юунэй ураа шэжэ гээшэб?" гэжэ гурбан ламанар гайхахыса гайхажа хараад һууба. Тиигэжэ һууһаар эгээн дээдэ захада һууһан бүдүүн хара лама мориие шэхэн дэзрэпээнь баригша бэлэй гү гэжэ шэхэдээд, баруун шэхыень отолжо абаад, хүртэжэрхибэ ха. Тэрэнь гурил байшаба. "Яагаа жэгтэй мяхан хоол гээшэб!" гэжэ гайхаба.

Удаа тээ һууһан лама, мориие хазаарлахадаа, уралһаань углагша бэлэй гү гэжэ һанаад, нааданхай мориной дээдэ ура-лые хобхо татажа, бапа гурил эдижэрхибэ. Бэшэнээ һажаа-гаад, гурбадахи лама доодо уралыень хобхо татаад, баһа гурил эдижэрхибэ. "Мяхан хоол гээшэнь гурил байба алтай", — гэжэ гурбан ламанар гомо һүрэшэбэ (муулаха, урмаа хухар-ха).

Арбан зургаатай моришон хүбүүн ооглобо:

— Табаг табигша хэн бэ?

— Би байнаб, — гэжэ, хуМ ерэбэ.

— Морин болбол дааритаи бэзэ?

— Дааритаи, дааритаи, — гэбэ.

— Эмээл тохомыень абахада болохо гү?

— Болоно, болоно!

Арбан зугЗгаатай хүбүүн эмээл тохомыень буруу тээшэнь пэхэжэрхибэ. Тэрэ мориной нюрган дээрэнь халбагын багта-хаар нүхэн гаража ерэбэ. Нүхөөрнь сабха халбагаар худха-

хадань, ёһотой мяхан хоол тэндэһээ гаража ерэбэ.

Моришон хүбүүн мяхан хоолыень садатараа эдеэд, эмээл

тохомыень байрадань тохоод, ооглобо:

— Табаг табигша хэн бэ?

Табаг табигша хунэй ерэхэлээр: — Табагаа хуряагты! —

гэжэ бусааба.

Гурбан "сэсэ мэргэшүүл" хараһаар хараад, хооһоор һууша-ба. һүүлдэнь тэрэ гурбан ламанарта ёпотой мяха табижа хоол-

луулба ха.

Тэдэ ламанар хоножо үнжэбэ. Хойто үглөөгүүр тэдэнэрые нютагай үзэсхэлэнгэй газарта уриба. Үзэсхэлэигэй газарта ошохо дээрэнь, мүиөө убгэн — Зай, ламхайнар, манай нютаг тохыемнай, нуга таляан дайдыемнай харыт! Тэндэ холоһоо ерэһэн айлшан бии юм, тэрэмнай үгэ дуугүй байдаг заншалтай

агша. Taps айлшантаймнай мэндэ амарые хэлсээрэйт. Магад, таанартай дууга ра лсажашье болохо, — гэбэ.

Гурбан ламанарай тэрэ газарые дууһыень хара ад бусажа ябахадань, мүнөө хэлэгшэ айлшаниинь харгы зам дээрэ байба. Гурбан ламанар яаха аргагүй болон байжа мэндэшэлбэд. Тэ-рзнь угэ дуугүй мүн ёһоороо байба. "Хүнтэй амар мэндэ хэл-сэхэгуй, яагаа бэеэ дээрэ тоолоһон айлшан гээшэб!" — гэжэ ламанар ззбүүрхэзд үнгэрбзд ха. Моришон хүбүүн ябадал дундаа хилам гэжэ хараад үнгэрбэ. Бодолтойхон үбгэн айлша-даа угтан гараад, асууба: