Белорусы: нация Пограничья - [79]

— Што людзі чакалі ад Саветаў? Пры Польшчы людзі ў дзераўнях жылі плоха (житель д. Хорошевичи, 1926 г.р., АС.2005);

— Страдалі людзі пры Польшчы. У нас тутака ў двары быў паляк, то ўсе ў яго рабілі (жительница д. Хорошевичи, 1930 г.р., АС.2005);

— Падаткі былі цяжолыя за Польшчай. Вучасткі былі маленькія, пясок... За Польшчай цяжалавата была... Ніякіх зарабаткаў у дзярэўне не было. Усё кармілі свае пяць пальцаў... Цяжало было (жительница д. Нагуевичи, 1928 г.р., АС.2005);

— Рускіх сустракалі нармальна. ... Калі прыйшлі Саветы, бацька неяк пажартаваў: «Каб яны прыйшлі гадоў на дзесяць раней, то я хоць бы адпачыў, а то ўсё праца ды праца» (житель д. Поречье, 1923 г.р., АС.2003);

— З прыходам Чырвонай Арміі нам стала жыць лягчэй. Бацька працаваў у сувязі, меў добрыя заробкі. На стале з 'явіліся цукеркі, мяса (житель г. Гродно, 1931 г.р., АС.2004);

— Гродзенцы па-рознаму аднесліся да прыходу Чырвонай Арміі. Палякі аднесліся вельмі варожа. Яны ўсе былі супраць. Ну, а беларусы? Беларусам не вельмі добра жылося пры паляках. Не было працы. Не ведаючы, што будзе потым, сустракалі больш-менш добра. Мой дзед казаў: «Хто ix ведае? Тут трэба яшчэ паглядзець!» [...] У размовах паміж сабой адныя пракліналі новую ўладу, іншыя прыглядаліся i нічога не казалі. Было так: палякі ўсе былі супраць, а беларусы яшчэ не ведалі, што будзе. Прыезжыя абяцалі «залатыя горы». Асабліва на першых выбарах казалі, штоўсё будзе нашае, заводы адыдуць рабочым, не будзе гэтых капіталістаў (жительница г. Гродно, 1926 г.р., АС.2004).

Слова «свои» и «наши» употреблялись православными респондентами значительно чаще, чем католиками, и только в отношении красноармейцев. Но и среди православных доминировали термины «Советы» (или «Первые Советы») и «русские». С каждым прожитым при советской власти днем она все более воспринималась как чужая.

— Арыштаванняў у вёсцы не было, але было страшнавата, бо мы нават ix гаворкі не разумелі (жительница д. Старая Руда, 1919 г.р., АС.2003);

— У 1939 г. людзі не верылі, што гэта надоўга (жительница г. Гродно, 1926 г.р., АС.2004).

Собеседники также много говорили о репрессиях, вспоминали о жертвах депортаций, ососбенно 10 февраля 1940 г.:

— Асаднікаў вязлі на вузкакалейку ў Новаельню. Павозкі бралі ў дзярэўне. Нашыя людзі адвазілі ix туда. Тады паабмарожвалі насы, вушы... А як там дзеці ехалі, паняцце не мею [...] У тое врэмя ніхто не мог нічога сказаць. Я цяпер удзіўляюся, што гэта за начальнік такі быў, што загадаў ix у такое врэмя вывозіць...А людзі да іх нармальна адносіліся. Да іх хадзілі ў зарабаткі. Ніякага вражаства да ix не было. Яны такія самыя трудзяшчыяся (житель д. Хорошевичи, 1926 г.р., АС.2005);

— У Рудні жылі палякі. Ix у 40-м гаду (сорак градусаў быў мароз) вывозілі вазамі. Гэта быў Цеслік i Шымчык з сем'ямі. Гэта ix павязлі на некія «белыя мядзведзі». А што людзі? Людзі, як бараны. А гэта жудасць. А тыя Саветы самі не ведалі, што яны робяць. Думалі, што можа тут усіх будуць вывозіць (жительница д. Загритьково, 1922 г.р., АС.2005);

— Выступлений против Советов я не помню. А вот, что хорошо помню, так это «чистки». Многих отсюда вывезли. Вывозили в Казахстан бывших военных пенсионеров, учителей, врачей, всех чиновников, часть духовенства. Забрали практически всю местную интеллигенцию. Мужа моей сестры, бывшего военного, арестовали, и он пропал без следа. Тётку с семьёй вывезли в Казахстан (житель г. Гродно, 1931 г.р., АС.2004).

Тема репрессий не ограничивалась трагической судьбой соседей-поляков. Люди вспоминали о репрессиях среди белорусов и других народов:

— [...] Вельмі хутка ўсе зразумелі, што можна казаць, а што нельга. Размаўлялі паміж сабой ціхенька, каб ніхто не чуў. Збіраліся групкамі. Белорусы асобна, i палякі асобна. У Гродне яшчэ шмат было яўрэяў. Калі Саветы прыйшлі, ім стала лепш. Яўрэі сябе ўзвысілі. Праўда, не ўсе. Добра стала бедным яўрэям, якія былі рабочымі. A ў багатых, што мелі дамы... пачалі ўсё забіраць i выганяць на вуліцу (жительница г. Гродно, 1926 г.р., АС.2004).

Отношение жителей православных деревень Слонимщины к немецким войскам в большей степени определялось бандитизмом партизан отряда имени П. Пономоренко, который действовал на территории Деревновского сельского совета в 1942-1944 гг. Люди рассказывали страшные истории о партизанских насилиях над жителями «лесных» деревень. На этом фоне о немцах говорили без чрезмерной враждебности:

— Немцы былі розныя. Некаторыя немцы былі харошыя. Як выгналі пад крэст (карательная акция в деревне. — А.С.), мама расказвала, то некаторыя немцы стаялі i плакалі. Жэншчыны плакалі, маліліся, i яны плакалі (жительница д. Нагуевичи, 1928 г.р., АС.2005).

Следует признать, что население белорусско-польского Пограничья с большим недоверием относилось ко всем политическим властям периода войны: католическое население иногда как чужую воспринимало польскую власть, а православное — «русскую» (или советскую). Люди сохраняли своеобразную «тутэйшасць», которая проявлялась в определенном изоляционизме. «Своей» власти здесь не было никогда. Даже если и появлялась надежда на «свою» власть, то реальная жизнь очень быстро ее разрушала. При этом главными оценочными критериями той или иной власти являлся уровень благосостояния и личная безопасность. Культурные и конфессиональные проблемы первоочередными не были. Жители Пограничья прекрасно владели мастерством быстрой адаптации к чужому языку и чужой вере. Правда, последнее более относится к населению православных деревень.